Hành vi lệch chuẩn

Nguyễn Lân Thắng. 2013-10-28 Công an Hà Nội ngăn cản người dân biểu tình chống Trung Quốc hôm 09/12/2012. AFP

Cuộc sống vốn phức tạp và luôn bắt chúng ta phải suy nghĩ hàng ngày – Liệu việc ta làm đã đúng chưa? Nếu ta hành động như thế có ai phản đối không?…
Đôi khi để lựa chọn hành động một việc nào đó không dễ, bởi có thể việc ta đang định làm chẳng có chế tài pháp luật nào khống chế, nhưng có thể dẫn đến việc bị mọi người phản đối. Tình huống này là một hiện tượng thường gặp hàng ngày và nó liên quan đến một khái niệm, đó là “Hành vi lệch chuẩn”.
Hành vi lệch chuẩn là một hiện tượng xã hội xảy ra trong nhiều lĩnh vực đời sống. Đó là những hành vi của con người sai lệch so với những chuẩn mực xã hội thông thường và không được xã hội chấp nhận. Hành vi lệch chuẩn có thể dễ dàng nhận thấy xung quanh ta hàng ngày như các tệ nạn xã hội, các hành vi vi phạm đạo đức, vi phạm thuần phong mỹ tục… Nếu các hành vi này xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác thì nó được điều chỉnh và trừng phạt bởi luật pháp. Còn khi hành vi này chỉ không phù hợp với mong đợi của cộng đồng, của xã hội thì nó sẽ bị lên án.
Để xác định thế nào là lệch chuẩn, người ta phải dựa vào hệ quy chiếu về không gian và thời gian. Có những việc nếu trước đây xã hội nói chung không chấp nhận được thì nay là bình thường, ví dụ như việc quan hệ trước hôn nhân, việc quan hệ đồng tính… Có những điều nếu ở cộng đồng này là bình thường thì ở nơi khác lại là điều rất tệ hại. Ở nhiều nước Đông nam Á như Việt Nam ta chẳng hạn, bạn bè có quý nhau mới rủ nhau đi ăn thịt chó. Nhưng nếu bạn chỉ cần nói điều đó ra ở Phương Tây thì bạn sẽ bị coi là dã man. Ngược lại, nếu người Phương Tây mang thịt lợn sang các nước Hồi giáo hay thịt bò sang Ấn độ mà ăn thì họ cũng bị xem là con quái vật. Chuẩn mực xã hội luôn biến đổi theo thời đại, theo từng địa phương, từng nhóm cộng đồng khác nhau. Nếu vi phạm chuẩn mực đó thì con người có nguy cơ không được yêu mến hoặc bị ruồng bỏ. Điều này được lý giải bởi sự biến đổi nhận thức về chuẩn mực xã hội thường chậm hơn sự biến đổi của chính các chuẩn mực.
Ở đâu cũng vậy, mọi sự lệch chuẩn đều bị xã hội lên án bởi nó phá vỡ những qui tắc, những giá trị chung mà cộng đồng thừa nhận. Tuy nhiên, trong xã hội có đối kháng giai cấp, chuẩn mực xã hội được thể chế hoá là những chuẩn mực  gắn với lợi ích của giai cấp thống trị. Với nguồn lực và phương tiện trong tay, giai cấp thống trị có thể dùng mọi biện pháp để cổ xúy, để tuyên truyền, thậm chí cả “nhồi sọ” toàn dân về những điều chỉ có lợi cho cho việc cầm quyền của họ. Vì vậy, những hành động đi ngược lại những chuẩn mực này sẽ không được giai cấp thống trị chấp nhận. Thậm chí là cả số đông người đã bị “nhồi sọ” cũng không chấp nhận, cho dù trong thâm tâm họ đã le lói ý thức về cái tất nhiên của những hành vi bị coi là lệch chuẩn đó. Song theo quy luật của sự ra đời cái mới còn bé nhỏ đối lập với cái cũ đã lỗi thời còn đồ sộ nhưng đang mất dần sức sống thì có những việc làm, những hành vi lệch chuẩn (lệch với những chuẩn mực cũ đã lỗi thời) được thực hiện bởi số ít và chưa được tất cả thừa nhận là hợp chuẩn lại có thể làm thay đổi cái trật tự cũ đã lỗi thời, mang đến cho con người những giá trị tốt đẹp hơn – Đó chính là HÀNH VI LỆCH CHUẨN TÍCH CỰC – HÀNH ĐỘNG CÁCH MẠNG.

Video: Sức mạnh truyền thông xã hội Việt Nam
Trong một xã hội tăm tối bởi sự tuyên truyền, mị dân và lừa gạt, người dân bình thường không dễ nhận thức được những giá trị mới hay những giá trị mà bấy lâu nay họ bị tước bỏ. Người ta dễ đánh đồng những việc làm khác người nhưng có lợi cho con người, cho đất nước với những việc dị thường, nhưng chỉ thỏa mãn ý chí cá nhân của chủ thể hành động. Người ta lấy làm lạ khi một nhóm người ở đâu đó bỏ hết công ăn việc làm, bỏ cả sức lực và thời gian, thậm chí bỏ cả thân mình chịu cảnh tù tội chỉ để đi biểu tình, để viết bài lên mạng phê phán chính quyền, để kêu gọi người khác hiểu những giá trị lạ lẫm mà từ lúc lọt mẹ đến giờ chẳng trường lớp sách vở nào dạy họ về điều đó. Để thay đổi được nghịch lý này, không còn con đường nào khác, những người “lệch chuẩn” cần phải hiểu được tâm lý quần chúng để hành động một cách khôn ngoan và táo bạo. Nhân chi sơ tính bản thiện, con người ta dù có bị nhồi sọ đến đâu vẫn có thể nhận thức tốt những vấn đề căn bản của giá trị đạo đức, giá trị của con người. Hãy mang yêu thương và khát vọng đến mọi nơi – dù chỉ bằng những hành động nho nhỏ để thức tỉnh cộng đồng. Khi cả khối quần chúng bừng tỉnh, những người “lệch chuẩn”, các bạn sẽ không bao giờ cô đơn nữa!