Rất
nhiều người ở Mỹ biết ông Donald Trump; rất ít người biết tên bà Janet
Yellen. Nhưng cả thế giới đang chờ coi quyết định của bà Yellen trong 12
ngày nữa; trong đó có các ông Chu Tiểu Xuyên và cả ông Tập Cận Bình!
Janet
Yellen là chủ tịch Ngân Hàng Trung Ương Mỹ, thường gọi tắt là Fed. Ngày
16 Tháng Chín này Ủy Ban Chính Sách Tiền Tệ của Fed sẽ họp, trong đó bà
Yellen có tiếng nói nặng nhất, ngày hôm sau sẽ cho biết lãi suất ở Mỹ
có tăng hay không. Nếu Fed tăng lãi suất, kinh tế cả thế giới chịu ảnh
hưởng vì kể từ năm 2006 đến giờ lãi suất chỉ giảm, giảm xuống gần số
không, chứ chưa tăng lần nào.
Ngân
Hàng Trung Ương Mỹ chỉ có bổn phận điều hành khối tiền tệ dân Mỹ đang
dùng để giúp giá cả ổn định, chứ không có trách nhiệm nào đối với thế
giới. Nhưng trong thực tế, họ gây ảnh hưởng ra bên ngoài, vì các nước
khác khi mua bán với nhau đều thanh toán bằng đô la Mỹ.
Nếu
bà Yellen nâng lãi suất ở Mỹ lên, đồng đô la Mỹ sẽ lên giá vì thêm
nhiều người muốn đổi tiền nước họ lấy Mỹ kim để đưa sang Mỹ kiếm lời.
Giới đầu tư khắp thế giới đã đem tiền vào Mỹ mua các trái phiếu, nhất là
công trái, vì kinh tế Mỹ tăng trưởng đều đặn suốt sáu năm nay, sau cơn
khủng hoảng nặng nề bắt đầu năm 2007. Mỹ cùng với nước Ðức trở thành
những nơi gửi tiền an toàn nhất, so với các nước kinh tế lớn khác. Chính
dòng tiền “chảy vào chỗ trũng” này là nguyên nhân khiến đô la Mỹ lên
giá từ gần hai năm nay. Bây giờ, nếu đưa tiền cho Mỹ vay còn được trả
lãi cao hơn trước, thì số tiền di cư sang Mỹ còn tăng nữa. Ðó là mối lo
của các nước, đặc biệt là những “nền kinh tế đang lên,” tức là những
nước trước đây 30 năm còn nghèo hơn ngày nay rất nhiều.
Muốn
hiểu tại sao các nước đang lên lại lo lắng nếu lãi suất ở Mỹ tăng,
chúng ta cần nhìn lại xem tại sao kinh tế các nước đó có thể tăng trưởng
nhanh chóng trong gần hai chục năm qua, sau khi chế độ Cộng Sản sụp đổ
khắp nơi.
Có ba hiện tượng tạo cơ hội cho các nước “kinh tế đang lên.”
Thứ
nhất là cả thế giới giầu hơn nhờ gia tăng mua, bán với nhau. Một quy
tắc kinh tế đơn giản là trong mọi cuộc trao đổi tự do, cả hai bên đều có
lợi. Năm 2003 số hàng hóa trong thương mại quốc tế trị giá dưới 8 ngàn
tỷ đô la, mười năm sau tăng lên thành 18 tỷ rưỡi. Trao đổi về dịch vụ
cũng tăng từ 2 ngàn tỷ lên gần 5 ngàn tỷ. Trước đây 40 năm, các nước
nghèo chỉ đóng góp một phần tư vào khối lượng mậu dịch quốc tế, bây giờ
chiếm một phần ba. Hiện tượng “toàn cầu hóa” này nâng cao mức sống những
nước nghèo, họ tiến với tỷ lệ cao hơn vì khởi đầu từ chỗ thấp hơn. Các
nước Châu Á lợi nhiều nhất, trong đó có Trung Quốc.
Yếu
tố thứ hai giúp nhiều nước nghèo phát triển nhanh là món hàng họ xuất
cảng nhiều nhất là tài nguyên thiên nhiên, mà khi kinh tế thế giới lên
cao thì giá các món quặng mỏ, dầu khí, gỗ, vân vân, cũng tăng.
Lý
do lớn thứ ba là trong hai chục năm qua đi vay tiền được lãi suất rất
thấp. Tiền vốn đổ vào các nước nghèo tạo cơ hội sản xuất, tạo công ăn
việc làm.
Kinh
tế Trung Quốc tăng trưởng khiến cho cả ba hiện tượng trên lên mạnh hơn.
Một tỷ người Trung Hoa mua nguyên liệu và nhiên liệu từ khắp nơi về để
sản xuất, giúp cho các nước bán dầu khí và quặng mỏ. Trong ba thập niên
dân Trung Hoa được cởi trói kinh tế, họ làm việc hùng hục nhưng được trả
lương rất thấp, số tiền “cưỡng chế tiết kiệm” này được đem ra ngoài cho
vay. Vì vậy lãi suất ở các nước Mỹ và các nước Châu Âu xuống thấp trong
35 năm qua. Năm 1981, lãi suất dài hạn ở Mỹ trung bình là 14.5%, hiện
nay xuống chỉ còn 2.2%. Trong cùng thời gian đó, Chỉ số Dow Jones thị
trường chứng khoán Mỹ đã tăng từ 900 lên tới trên 17,500 trong mấy tuần
qua. Hàng hóa Trung Quốc bán giá rẻ giúp cho tỷ lệ lạm phát khắp nơi
xuống thấp; ngân hàng trung ương các nước lớn không bị áp lực phải tăng
lãi suất để ngăn ngừa lạm phát. Chính sách tiền tệ dễ dãi này có lúc tác
hại, như đã thấy qua cuộc khủng hoảng địa ốc ở Mỹ trong những năm trước
2007.
Nhưng
cả ba hiện tượng hữu ích cho kinh tế cc nước đang lên đang yếu dần, và
có khuynh hướng đổi chiều. Hiện tượng lên rồi xuống biểu lộ rõ rệt nhất
qua nền kinh tế Trung Quốc.
Thứ
nhất, trong kinh tế toàn cầu, trong thời gian từ 1980 đến 2002, số
lượng mậu dịch tăng với tốc độ nhanh hơn tỷ lệ gia tăng của số lượng sản
xuất, tức GDP của thế giới. Lý do chính là vì chi phí của việc trao đổi
hàng hóa càng ngày càng thấp; vì lợi tức trung bình lên cao giúp người
ta mua đồ nhập cảng nhiều hơn; và vì việc sản xuất hàng xuất cảng có
hiệu quả tăng nhanh hơn. Tình trạng này hiện đang đảo ngược: Trong bốn
năm qua, mậu dịch quốc tế tăng lên với tỷ lệ thấp hơn tốc độ tăng trưởng
của GDP. Các nền kinh tế đang lên đều đặt trọng tâm vào việc sản xuất
hàng xuất cảng thay vì hàng tiêu thụ nội địa, chính sách này đang gặp
khó khăn. Nỗi khó khăn của một nước lớn như Trung Quốc sẽ lan sang các
nước khác.
Vì
vậy, giá bán nguyên liệu và nhiên liệu giảm. Năm ngoái giá một thùng
dầu có lúc lên tới $110 đô la Mỹ, năm nay đã xuống $50, có lúc xấp xỉ 40
đô la một thùng. Các thứ kim loại từ sắt đến đồng đều xuống giá.
Nếu
trong ba chục năm trước kinh tế Trung Quốc tăng trưởng tạo cơ hội cho
kinh tế nhiều nước khác cùng lên, thì ngày nay có tình trạng ngược lại.
Trung Quốc không thể tiếp tục chỉ chuyên lo làm hàng xuất cảng; không
thể tiếp tục trao tiền cho các chính quyền địa phương và các doanh
nghiệp nhà nước đầu tư vô ích. Hành động phá giá đồng nguyên và cuộc
khủng hoảng thị trường chứng khoán khiến cả thế giới nhìn nước Tàu lo
ngại.
Hiện
nay kinh tế các nước Châu Âu và Nhật Bản vẫn còn trì trệ, nhưng kinh tế
Mỹ đã hồi phục chậm chạp và vững chắc từ sáu năm qua. Khi kinh tế lên,
mối lo nẩy sinh là lo lạm phát. Vì vậy, từ đầu năm 2015, trong giới lãnh
đạo tiền tệ ở Mỹ nhiều người đã nói đến lúc phải tăng lãi suất. Từ đầu
năm nay, cả thế giới tin rằng lãi suất ở Mỹ sẽ tăng lên trong phiên họp
của Hội Ðồng Tiền Tệ (Open market committee) ngày 16, 17 Tháng Chín này.
Nếu
trong hai tuần nữa bà Janet Yellen báo tin Mỹ tăng lãi suất, cả thế
giới sẽ lo. Ðồng đô la sẽ lên giá khi người ta đổi lấy Mỹ kim đem vào
Mỹ. Rất nhiều quốc gia đi vay nợ nước ngoài bằng đô la, cũng như nhiều
người Việt Nam muốn cho vay bằng “cây vàng.” Khi đô la lên giá, các con
nợ phải trả lãi bằng đô la sẽ khốn đốn vì tiền họ kiếm ra được vẫn là
tiền bản xứ. Trong số các con nợ này có các công ty lớn và cả các chính
phủ. Tiên đoán nỗi rủi ro này, kể từ Tháng Năm, 2015, trái phiếu do các
nước đang lên phát hành đã phải trả lãi suất cao hơn.
Khi
tiên đoán các nước kinh tế đang lên sắp gặp khó khăn, đồng tiền trong
nước họ cũng bỏ chạy. Giữa Tháng Tám 2015, nhật báo The Financial Times
cho biết, trong 14 tháng kể từ Tháng Sáu năm 2014, một khối lượng gần
một ngàn tỷ đô la (940 tỷ) từ các nước kinh tế đang lên đã di tản! Mỹ sẽ
tiếp tục thu hút tiền vốn của thế giới, nghĩa là tiền đầu tư vào các
nước khác sẽ hiếm hoi hơn trong lúc họ đang cần nhất.
Vì
vậy, kể từ ngày Thứ Hai, 24 Tháng Tám, khi thị trường chứng khoán Trung
Quốc sụt giá ào ạt lần thứ nhì trong một tháng, rất nhiều người đã đề
nghị bà Janet Yellen khoan khoan, đừng nâng lãi suất Mỹ lên, Ngay trong
giới lãnh đạo chính sách tiền tệ ở Mỹ, cũng có người can. Họ nêu ra các
lý do chính đáng: Kinh tế Mỹ chưa bị áp lực lạm phát, vì vẫn tăng trưởng
ở mức độ vừa phải, chưa quá nóng. Lương bổng công nhân chưa tăng đáng
kể. Lạm phát trong Tháng Bảy 2015 còn ở mức 1.2% trong khi chính Ngân
Hàng Trung Ương vẫn chọn mục tiêu là giá cả nên tăng 2% một năm. Ðó là
tỷ lệ vừa phải để kích thích người sản xuất muốn làm thêm hàng để bán
(sẽ được giá cao hơn 2%) còn người tiêu thụ thì muốn mua sớm trước khi
giá tăng; cả hai đều kích thích kinh tế!
Ngày
Thứ Sáu, 4 Tháng Chín, một tin mừng kinh tế là tỷ lệ thất nghiệp ở Mỹ
đã giảm từ 5.3% xuống 5.1%. Một số thống kê mới cũng cho biết chỉ có
173,000 công việc làm mới tạo ra trong Tháng Tám, thấp hơn con số trung
bình 212,000 mỗi tháng kể từ đầu năm nay, khiến chỉ số Dow Jones giảm
1.66%. Nhưng theo kinh nghiệm thì con số “jobs” Tháng Tám xưa nay đều
quá thấp so với sự thực, trong tương lai có thể sẽ được điều chỉnh lên
thêm 79,000 jobs nữa. Như vậy là kinh tế Mỹ đang lên nhanh hơn, nối lo
ngăn chặn lạm phát vẫn còn đó, bà Yellen có trách nhiệm “lo trước cái lo
của thiên hạ,” bằng các tăng lãi suất. Cả hai “tin mừng” cho kinh tế Mỹ
đều là “tin buồn” cho thế giới bên ngoài, nhất là các nền kinh tế đang
lên!
Trong
hai tuần sắp tới, giới lãnh đạo Ngân Hàng Trung Ương Mỹ sẽ phải theo
dõi xem sự thực kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn tới mức nào. Chính
quyền Trung Cộng còn khả năng ngăn không cho thị trường chứng khoán
xuống nữa hay không, khi chỉ số Thượng Hải tụt mất 3% trong tuần lễ Mừng
Chiến Thắng Nhật? Ngày 10 Tháng Chín họ cũng đón coi Ngân Hàng Trung
Ương Anh quốc có quyết định tăng lãi suất như mọi người chờ đợi hay
không? Trong khi Nhật Bản, Âu Châu và Trung Quốc đang cần phải giữ lãi
suất ở mức thấp để kích thích kinh tế, thì Anh và Mỹ là hai nước tính
làm ngược lại. Nhưng kinh tế cả hai nước này cũng không thể lên nếu kinh
tế toàn thế giới trì trệ hoặc suy thoái!
Bà
Janet Yellen có thể chỉ nâng lãi suất căn bản ở Mỹ thêm 0.25%, hậu quả
cho thế giới bên ngoài sẽ không đến nỗi quá nặng. Tuy nhiên, dù lãi suất
Mỹ lên rất nhẹ, hậu quả tâm lý vẫn quan trọng, vì đây là lần đầu tiên
lãi suất ở Mỹ tăng lên sau hàng chục năm. Các ông Chu Tiểu Xuyên và cả
ông Tập Cận Bình rất lo. Trong hai tháng vừa qua số tiền vốn từ Trung
Quốc chạy ra nước ngoài lên tới hàng trăm tỷ đô la mỗi tháng. Nếu Bắc
Kinh phải cắt lãi suất lần nữa để kích thích người ta mua cổ phiếu,
trong khi lãi suất ở Mỹ tăng, thì càng nhiều người muốn “gánh vàng đi đổ
sông Bô (Potomac)!”
0 comments:
Post a Comment