Trong vài tuần lễ vừa qua, giá dầu thô trên thị trường quốc tế giảm
gần 25%, tạo ra những chấn động lớn trên toàn thế giới và đặt ra nhiều
vấn đề liên quan đến kinh tế và chiến lược. Kể từ tháng Sáu vừa qua, giá
dầu thô trên thị trường quốc tế đã giảm từ $115/thùng xuống còn $85 vào
cuối tháng 10. Giá dầu tiếp tục giảm xuống còn gần $82/thùng vào ngày
bầu cử của Hoa Kỳ 4-11, giá thấp nhất trong vòng 4 năm qua, sau khi
Saudi Arabia hạ giá dầu xuất cảng qua Mỹ theo hãng tin Reuters.
Những lý do nào khiến giá dầu thế giới giảm mạnh?
Có nhiều lý do khiến giá dầu giảm mạnh. Những lý do bất ngờ và ngắn hạn
bao gồm việc Lybia vào tháng 9 tăng sản xuất 40% so với một tháng trước.
Saudi Arabia cũng gia tăng sản xuất dầu (0.5%) để bảo vệ thị phần
(market share) đặc biệt tại Ấn Độ và Trung Quốc, chèn ép những nhà sản
xuất dầu đá phiến và việc khai thác dầu ở Bắc Cực. Iraq và Iran theo
gương Saudi Arabia cũng gia tăng sản xuất dầu. Ngoài ra vào đầu tháng
10, Saudi Arabia giảm giá dầu bán cho những nước tiêu thụ chính ở Á
châu. Thêm vào đó, những tổ chức đầu cơ dầu trước đây đã tích trữ một số
dầu để chờ giá dầu tăng kiếm lời. Nay họ bán tống bán tháo số dầu này
ra để tránh lỗ thêm.
Việc giá dầu giảm mạnh có những lý do căn bản.
Thứ nhất nhu cầu về dầu giảm vì kinh tế phát triển bị chậm lại ở nhiều nơi như Âu châu, Trung Quốc, Brazil, và Nam Dương.
Thứ nhì là tiết kiệm nhiên liệu ngày càng hiệu quả hơn vì giá dầu gia
tăng trước đây và luật bảo vệ môi trường. Trung bình xe hơi ngày nay
tiêu thụ săng 25% cho mỗi dặm (mile) ít hơn 10 năm trước đây.
Thứ ba là số xe hơi tại các quốc gia giàu có đã đạt tới mức cao nhất.
Thứ tư là ảnh hưởng của việc sản xuất dầu và hơi đốt từ đá phiến tại Hoa
Kỳ. Đây là lý do quan trọng nhất và chúng ta đang bắt đầu thấy hiệu quả
của cuộc cách mạng kỹ thuật khai thác dầu này. Hoa Kỳ đang tiến sâu vào
kế hoạch tự lập về năng lượng trong vòng 15-20 năm tới. Hoa Kỳ đã gia
tăng sản xuất dầu từ 3 triệu thùng mỗi ngày từ đầu năm 2010 lên đến 8.5
triệu thùng mỗi ngày hiện nay. Từ 2009 đến nay, Hoa Kỳ tiếp tục đều đặn
giảm nhập cảng dầu và hơi đốt. Tiến trình này đang phát triển tương tự
tại Canada. Việc cải tổ cấu trúc của khu vực năng lượng của Mễ Tây Cơ
cũng sẽ giúp gia tăng khả năng sản xuất. Theo nhận định vừa rồi, chúng
ta có thể tóm tắt rằng một mặt mức tiêu thụ dầu chậm lại. Mặt khác sản
xuất gia tăng. Luật cung cầu tạo áp lực cho giá dầu đi xuống.
Công nghiệp dầu đá phiến và năng lượng tái tạo (còn gọi là năng lượng xanh) bị ảnh hưởng ra sao?
Như ở phần trên chúng ta đã nói đến, Saudi Arabia hỗ trợ giá dầu hạ để
cản trở việc khai thác dầu đá phiến và cả năng lượng tái tạo dùng sức
gió, sức nước và ánh sáng mặt trời. Sản xuất dầu đá phiến từ những giếng
dầu nhỏ khá tốn kém. Nếu giá dầu xuống dưới $US 80/thùng, 1/3 số giếng
dầu đá phiến sẽ lỗ. Kỹ nghệ dầu đòi hỏi một kế hoạch đầu tư lâu dài. Tới
một thời điểm nào đó, những nhà đầu tư không thể đóng cửa nhà máy sản
xuất dễ dàng. Trong trường hợp giá dầu xuống thấp hơn, việc sản xuất dầu
đá phiến sẽ điều chỉnh và sẽ vẫn tiếp tục kiếm lời như kinh nghiệm cho
thấy những trường hợp giá dầu xuống thấp trước đây. Trong những bốn năm
qua, kỹ nghệ dầu đá phiến đã tăng năng suất của các giếng dầu 300%. Kỹ
thuật khai thác dầu đá phiến tiếp tục cải thiện. Giá dầu giảm sẽ không
đình chỉ việc sản xuất dầu đá phiến.
Trên thị trường tự do, khi giá đi xuống, người bán sẽ bị thiệt và người
mua sẽ được lợi. Trong trường hợp giá dầu giảm mạnh, những nước nào bị
thiệt hại và những nước nào được lợi?
Những nước sẽ chịu nhiều hậu quả nhất là Venezuela, Iran, và Nga.
Venezuela là nước sẽ bị rạn nứt trước tiên. Ngân sách của Venezuela dựa
vào dầu ở giá $120/thùng. Ngay cả trước khi giá dầu giảm, Venezuela đã
gặp khó khăn trong vấn đề trả nợ. Khối ngoại tệ dự trữ bớt dần. Mức lạm
phát gia tăng. BBC trong tháng 9 vừa qua báo cáo rằng mức lạm phát của
một năm qua là 63.4%. Venezuela đang bị khan hiếm về hàng hóa tiêu thụ
hàng ngày như bột mì và giấy vệ sinh. Quốc gia này đang ở ven bờ phá
sản.
Iran cũng đang gặp khó khăn. Nước này cần giá dầu ở mức $140/thùng để
cân bằng ngân sách phung phí với những chi tiêu quá mức. Thêm vào đó,
nạn cấm vận chống lại chương trình nguyên tử của Iran làm cho quốc gia
này chịu nhiều rủi ro. Iran chủ yếu dùng lợi tức dầu xuất cảng vào những
chương trình bao cấp để duy trì ổn định xã hội. Nguồn tài chánh này
giảm mạnh vì giá dầu giảm mạnh sẽ tạo ra nguy cơ hỗn loạn.
Nga đang ở ven bờ suy thoái kinh tế. Hơn 50% ngân sách của nước này lấy
từ lợi tức xuất cảng dầu và nền kinh tế của Nga rất nhạy cảm với giá dầu
thay đổi. Dầu và khí đốt chiếm 70% lợi tức xuất cảng. Tuy nhiên Nga có
thể chịu đựng giá dầu thấp trong một thời gian dài hơn từ 18 tháng cho
đến hai năm, nhưng tiền dự trữ cũng sẽ hết. Cấm vận của Tây Phương làm
kinh tế Nga khốn đốn và làm cho nước này không thể vay nợ dễ dàng. Tuy
nhiên, nhiều nhà phân tách đồng ý rằng hậu quả của giá dầu giảm mạnh còn
tệ hại hơn nhiều. Theo tờ báo Vzglad của Nga, khi giá dầu giảm
$1/thùng, ngân sách của Nga sẽ bị thiệt hại $2 tỉ.
Mặc dù Ngân Hàng Trung Ương Nga đã bán ra US$7 tỉ trong tháng 10, 2014
để trợ giá đồng Rúp (Rouble) của Nga nhưng giá tri của Rúp vẫn xuống
thấp còn 43 Rúp/US$ so với 35 Rúp/US$ vào tháng 5 vừa qua một phần vì
giá dầu giảm. Chương trình hiện đại hóa quân đội chiếm 20% ngân sách của
khu vực công. Ngân sách quốc gia thiếu hụt ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến
ngân sách quốc phòng. GS Konstantin Sonin của Trường Cao Học Kinh Tế tại
Moscow nói rằng “Giá dầu giảm xuống sẽ khiến chi tiêu giảm. Đó là những
hồi chuông báo động cho các doanh gia.” Bank of America tiên đoán Nga
sẽ lâm vào tình trạng khủng hoảng kinh tế và giảm 1.5% vào năm 2015.
Những nước sản xuất dầu bị thiệt hại về giá dầu xuống thấp chỉ là thiểu
số. Những nước có lạm phát cao như Thổ Nhĩ Kỳ và những nước tiêu thụ dầu
chiếm đa số, đặc biệt là những nước tiêu thụ nhiều dầu như Trung Quốc,
Ấn Độ, Nhật Bản, và Indonesia là những nước được hưởng lợi ích của giá
dầu thấp.
Trong trường hợp giá dầu giảm như hiện nay, Việt Nam và Hoa Kỳ lời hay lỗ?
Việt Nam là một nước xuất cảng dầu thô nhưng nhập cảng xăng dầu và nhiều
sản phẩm chế biến từ dâu thô như phân hóa học, thuốc diệt trừ sâu bọ,
tơ sợi nhân tạo, đồ nhựa. Theo sự phân tách của TS Lê Đăng Doanh, dầu
thô xuất cảng chiếm 20-25% tổng số lợi tức xuất cảng hàng hóa của Việt
Nam. Khi giá dầu giảm 25%, lợi tức thu về cũng giảm theo. Việt Nam trợ
giá xăng là 300-500 đồng/lít.
Theo Cơ Quan Quản Trị Số Liệu Năng Lượng của Hoa Kỳ (U.S. Energy
Information Administration), Việt Nam là một nước nhập siêu về dầu. Tính
trung bình cho năm 2013, số dầu nhập siêu là 59,326 thùng/ngày. Như vậy
mặc dù Việt Nam sẽ thất thu 25% lợi tức về dầu xuất cảng, nhưng cộng
chung với số dầu nhập cảng, Việt Nam là nước hưởng lợi từ giá dầu giảm.
Trong thời gian gần đây giá xăng ở Việt Nam đã giảm 8 lần tính đến ngày
4-11-2014 với mức giảm tổng cộng là 3,300 đồng/lít xuống còn khoảng
23,000 đồng/lít. Mức lạm phát tiếp tục giảm theo. Theo Tổng cục Thống
kê, chỉ số giá tiêu dùng (Consumer price index) tính từ đầu năm chỉ tăng
tổng cộng 2.36%, cách khá xa so với lạm phát tiêu chuẩn đặt ra cho năm
2014 ra là 6%.
Hoa Kỳ là một trong những nước tiêu thụ dầu nhiều nhất thế giới và cũng
là một nước nhập siêu về dầu. Do đó Hoa Kỳ là một nước chính hưởng lợi
nhiều từ việc giá dầu giảm mạnh. Trong năm 2013, Hoa Kỳ đã nhập cảng 3.6
tỉ thùng dầu thô và sản phẩm dầu. Nhiều nhất từ Canada, Mexico, Saudi
Arabia, Venezuela, Kuwait, Iraq và Nga. Theo một ước tính của Moody, giá
xăng giảm 1% trong một năm sẽ giúp những người tiêu thụ xăng ở Mỹ tiết
kiệm được $1.2 tỉ.
Vì lý do chiến lược, luật của Hoa Kỳ hiện nay không cho phép các công ty
sản xuất dầu xuất cảng dầu thô. Nhưng trong tương lai, Hoa Kỳ có thể
bãi bỏ việc cấm xuất cảng dầu thô, nếu việc khai thác dầu đá phiến trong
nước giúp Hoa Kỳ thặng dư dầu thô đáng kể.
Giá dầu giảm năm nay có những ảnh hưởng nào về phương diện kinh tế và chánh trị?
Giá dầu giảm đã làm cho kinh tế thế giới phát triển sau Thế Chiến Thứ
Hai và trong thập niên 1990. Trái lại giá dầu cao trong thập niên 1970
đã làm cho kinh tế thế giới trì trệ. Những nước chịu hậu quả khốc liệt
của giá dầu giảm mạnh hiện nay sẽ phải đối phó với những bất an xã hội
và chính trị.
Giá dầu xuống thấp giúp giảm lạm phát và sẽ kích thích phát triển kinh
tế trên toàn cầu, ngoại trừ một số nước xuất cảng dầu. Theo tờ báo The
Economist của Anh, Liên Bang Sô Viết sụp đổ vào năm 1991, một phần vì
giá dầu giảm 2/3 trong khoảng thời gian từ 1980-1986. Mặt khác, giá dầu
tăng gấp ba đã giúp củng cố chính quyền của Tổng Thống Vladimir Putin
trong thời gian 14 năm. Dầu là hàng xuất cảng chính của Nga trước đây và
hiện nay. Giá dầu xuống cũng sẽ gây bất mãn trong quần chúng Nga và khó
khăn cho chính quyền Putin.
Giá dầu giảm làm tình hình chính trị căng thẳng giữa một số nước. Sự đối
nghịch giữa Shia Iran và Sunni Saudi Arabia sẽ gia tăng thêm, vì hai
nước cùng là thành viên của OPEC nhưng Iran muốn giảm sản xuất dầu để
giữ giá, trong khi Saudi Arabia lại muốn tăng sản xuất. Một số người
nhận định rằng Saudi Arabia liên kết với Hoa Kỳ để thao túng chính trị
và làm hại Iran. Ô. Masoud Mirkazemi, một đại biểu của Nghị Viện Iran,
nguyên là bộ trưởng dầu hỏa, nói rằng “Saudi Arabia, có ý muốn kiềm chế
OPEC, phục vụ quyền lợi của G20.” Tổng Thống Nicholas Maduro của
Venezuela đổ lỗi cho Hoa Kỳ làm hạ giá dầu để làm suy yếu Nga và những
nước sản xuất dầu.
Một lý thuyết cho rằng giá dầu giảm sẽ buộc Nga phải có một giải pháp
hòa dịu đối với Ukraine và Iran phải tìm cách thỏa hiệp về chương trình
hạt nhân.
Chuyện gì sẽ xảy ra trong năm 2015?
Dầu hỏa là nguồn năng lượng chính vô cùng quan trọng trong đời sống của
chúng ta và trong mọi ngành công nghiệp sản xuất. Nó cũng là một võ khi
chiến lược vô cùng lợi hại.
Như đã được tiên đoán trước đây, tổ chức những quốc gia xuất cảng dầu
(Organization of Oil Exporting Countries - OPEC) đã nhóm họp vào ngày
27-11-2014 ở Vienna để tìm giải pháp đối phó với giá dầu giảm. Một trong
những biện pháp OPEC đã thảo luận là giảm mức sản xuất dầu. OPEC đã
quyết định tiếp tục giữ nguyên mức sản xuất hiện nay là 30 triệu thùng
dầu mỗi ngày áp dụng kể từ tháng 12, 2011. Sau khi quyết định của OPEC
được công bố, giá dầu thô (Brent) giảm xuống còn US$72/thùng. Ông Igor
Sechin, Tổng Giám Đốc của tập đoàn quốc doanh dầu khí Nga Rosneft, dự
đoán dầu sẽ xuống tới dưới $60 một thùng trong nửa đầu năm 2015.
Hầu hết những quốc gia xuất cảng dầu, kể cả Nga lẫn Việt Nam, đều phải
tiếp tục sản xuất và bán dầu dù ở bất cứ giá nào, vì áp lực của ngân
sách. Kỹ nghệ dầu đá phiến của Hoa Kỳ cũng ở trong tình trạng này, dù
chưa được phép xuất cảng. Trong khi đó nhu cầu về dầu tiếp tục ở mức độ
thấp. Do đó thị trường dầu hỏa sẽ có thể tiếp tục chứng kiến giá dầu
thấp trong nhiều tháng tới.
30-11-2014
0 comments:
Post a Comment