Những “nghề” đặc biệt và đáng thương ở VN

                             

                                     “Nghề” bán máu.

Cùng đường mới phải đến đây!

Đó là câu nói của một người đàn ông đội cái mũ cáu bẩn, ngồi lúp xúp trên hành lang để chờ đến lượt mình. Ông cho biết ông quê ở ngoài Bắc (Nam Định), gia đình vào đây 4 người gồm hai vợ chồng ông và 2 đứa con lớn, còn 2 đứa nhỏ thì gửi bà nội ở ngoài quê, đi học.

Cả gia đình thuê một căn nhà nhỏ xíu có gác gỗ ở Thủ Đức. Hai con đi làm công nhân, vợ chồng ông bán rau cỏ ở chợ, chắt chiu sống cũng tạm được. Nhưng đùng một cái, vợ ông bị bệnh ung thư vú, tiền dành dụm cũng hết, bà nội ở quê gọi điện thoại vào giục gửi tiền ra nuôi hai đứa nhỏ. Bí quá, ông đành giấu vợ con, lên Sài Gòn tìm đến Bệnh viện Chợ Rẫy hỏi thủ tục để xin bán máu.

Ông nghe mấy người cùng chờ nói chuyện với nhau là 140 ngàn đồng một đơn vị máu 250 ml tức một phần tư lít, nên than thở với người đứng bên cạnh: “Rẻ quá ông nhỉ, tôi tưởng ít nhất cũng được vài trăm ngàn, thì ra rẻ quá...”. Ông kia nói: “Rẻ cũng phải bán chứ nếu không thì ai bán máu làm gì ?”. Người đàn ông ở Thủ Đức kéo chiếc mũ xuống chấm chấm trên trán làm như lau mồ hôi nhưng sự thực là lau nước mắt.

Phía sau ông là một cô gái mảnh dẻ, có vẻ như sinh viên nhưng nước da men mét có lẽ do thiếu ăn, cũng đang hỏi han về giá cả bán máu, nhiều người nói họ không rõ lắm nhưng cũng có người nói là theo giá chánh thức của nhà nước, 140 ngàn đồng một đơn vị máu tức 250ml nhưng nếu bán nhiều thì được tính hơn chút đỉnh. Ví dụ bán 1.4 đơn vị tức 350ml, thay vì được 196 ngàn thì được tính chẵn 200 ngàn. Còn nếu bán 1.8 đơn vị tức 450ml, thay vì được 252 ngàn được tính chẵn 260 ngàn. Ông ta nói thêm: “Chả ăn thua gì, gần nửa lít máu bán được 260 ngàn tức cỡ 12 đô la Mỹ, thiệt thòi hết sức!”. Cô gái ngạc nhiên: “Kỳ quá há bác, sao họ tính rẻ vậy?”. “Đâu có ai biết! Đấy là giá của Bộ Tài chánh tính chung cho cả nước chứ không phải giá của bệnh viện. Bệnh viện không có quyền gì hết !”.

Cô gái rụt rè nhờ những người đứng phía trong nộp giùm giấy Chứng minh Nhân dân. Xong, có người hỏi, cô cho biết cô tên Huỳnh Thị Phương L., quê ở Tiền Giang, sinh viên năm cuối trường Đại học Nông Lâm, Sài Gòn. “Thế sao cô lại phải đi bán máu?”. “Tại vì ba má cháu ở dưới quê không có gì cả, chỉ có ba công đất trồng trọt mà phải nuôi ba đứa con ăn học. Trước đây chị Hai cháu chưa đi lấy chồng, chị mở cái quán cà phê nho nhỏ, hằng tháng cũng giúp đỡ ba má được chút ít để nuôi các em ăn học. Bây giờ chị đi lấy chồng mãi dưới Đồng Tháp, nhà chồng lại nghèo, chị không giúp được nữa. Cháu còn mấy tháng thì ra trường nên phải lo kiếm tiền học tiếp chớ ba má cháu hết đường rồi, không lo được nữa”. “Nhưng hình như cô đang thiếu máu, da dẻ xanh mét mà?” – bà đứng bên cạnh hỏi. Cô sinh viên cười buồn: “Không sao đâu dì, con khỏe lắm !  Mấy bữa không có tiền ăn thì trông như vậy chớ kiếm được tiền, ăn vô là lại mạnh liền !”.

 

Những người “thâm niên” bán máu:

Các phóng viên không muốn gọi bán máu là một “nghề”, bởi vì gọi như vậy nghe có vẻ chua chát như thế nào ấy. Nhưng đối với những người bán máu “chuyên nghiệp”, họ nghèo quá nên cũng quen đi, không lấy gì làm thắc mắc hoặc bị mặc cảm. Theo lời ông T: “Nhà tui nghèo quá, bán máu phụ với vợ để sống còn tốt hơn là làm việc bậy bạ rồi bị bắt bỏ tù !”.

Ông có 4 đứa con, bố mẹ già trên 80 tuổi vẫn sống với vợ chồng ông trong căn nhà lá ở huyện Bình Chánh. Ngày ngày, vợ ông gánh hàng tàu hũ đi bán còn ông thì bán bột chiên; đứa con lớn làm công nhân, đứa nhỏ nhứt bị tâm thần, ở nhà; còn 2 đứa con trai giữa –sinh đôi, 17 tuổi, quậy phá giàng trời, bỏ nhà đi lang thang “bụi đời” đâu đó ít khi thấy tăm hơi. Lâu lâu công an phường hay công an huyện tóm được cả bọn, lại đưa giấy mời ông lên bảo lãnh cho hai đứa về vì tội tụi nó đánh nhau. Cha mẹ ông đã lớn tuổi, thường hay đau yếu không có tiền thuốc men, ông đi bán máu đã gần 10 năm nay rồi.

Ngoài những người bán máu vì nghèo không có miếng ăn thì cũng có những kẻ bán máu do cờ bạc, rượu chè. Trung tâm mua máu tại các bệnh viện như Chợ Rẫy, Hùng Vương, Hồng Bàng, An Bình, BV Bình Dân v.v... sợ nhất là những kẻ xì ke ma túy, hoặc bị HIV nhưng vẫn đến bán máu. Nghèo quá không có tiền ăn, không có tiền chích choác, họ đến bán với chút hy vọng là chuyên viên kiểm tra không biết được bệnh trạng của họ khi xét nghiệm. Điều này cực kỳ nguy hiểm cho bệnh nhân, nếu lỡ bị tiếp phải loại máu của dân xì ke ma túy, hay HIV. Bởi vậy, các nhân viên xét nghiệm hết sức thận trọng trước khi cấp giấy “có thể bán máu”. Ngay cả nhân viên gác cửa cũng vậy, họ rất tinh ý, hễ thấy nghi ngờ là cánh xì ke ma túy hay HIV là họ đuổi ra ngay lập tức, không cho vào đăng ký.

                    

Làng bán máu:

Dưới chân cầu Hồng Phú, phường Quang Trung, thị xã Phủ Lý (tỉnh Hà Nam), có một làng nổi (làng sống trên thuyền hoặc trên bè có dựng chòi) với hơn 30 gia đình cư ngụ. Dù đến từ các nơi khác nhau như Qui Nhơn, Nam Định, Hải Phòng, Nghệ An, Thanh Hóa v.v... nhưng họ đều có chung một “nghề”, đó là “nghề” bán máu.

Vừa thấy anh Thanh, quê ở Thanh Hóa, bước vào cái chòi bán nước trên cái bè của mình, ông chủ quán hất hàm: “Uống không?”, anh Thanh khẽ gật: “Uống !”. Ông bèn đập vào cốc hai quả trứng gà, đổ đầy rượu rồi đưa cho anh. Anh dùng muỗng khuấy đều lên, từ từ uống hết cốc rượu trứng. Mặt anh trước tái xanh dần dần chuyển sang hồng hào không hiểu vì rượu hay vì trứng. Anh giải thích: “Bán máu xong mà không uống thứ này thì kiệt sức !”. Cùng lúc đó, có khoảng hơn 10 phụ nữ bước vào quán, trên cánh tay người nào cũng vẫn còn những nhúm bông rướm máu.

Những chủ “hàng đỏ” cho biết, sở dĩ họ phải làm nghề này là vì chẳng còn cách nào khác kiếm sống. Phủ Lý trở thành nơi an cư của họ, bởi tiện bề đi lại, bán máu cho các bệnh viện ở Hà Nam, Ninh Bình, Hà Nội. Giá 250cc máu là 140,000 đồng, nhưng thực ra họ không được hưởng toàn bộ số tiền đó. Anh Nguyễn Văn Hùng, người vừa đi bán máu về, giải thích: “Chúng tôi phải chi riêng cho các nhân viên giám định để họ viết giấy chứng nhận mình đủ sức khỏe, máu tốt, không có bệnh cần phải đề phòng. Ngoài ra, còn tiền ăn uống, tàu xe đi về v.v... Thế nên mỗi 250cc máu chúng tôi chỉ còn lại được khoảng 90,000 đồng là cùng !”.

Ông Lê Quang Cảnh, Phó phòng Thương binh &Xã hội thị xã Phủ Lý, cho biết: “Giá máu do Bộ Tài chánh nhà nước quy định như vậy là rẻ trong khi máu bán bên ngoài có khi giá từ 1.2 triệu tới 1.5 triệu đồng cho một đơn vị 250cc, còn loại máu O thì lại càng đắt hơn. (Chú thích: Máu có 4 nhóm: nhóm O, nhóm A, nhóm B, và nhóm AB. Người thuộc nhóm máu O, khi bị thương tích, phải truyền máu của người cũng thuộc nhóm máu O chứ nếu truyền máu của các nhóm khác như nhóm A, B, hay AB là sẽ chết ngay lập tức, cứu không kịp. Bởi vậy máu nhóm O khó kiếm và mắc hơn các nhóm khác -ĐD). Ông nói tiếp: “Có lần cư dân của cái làng nổi này đã cử người đại diện lên phường trình bày khó khăn và xin trợ cấp. Nhưng trợ cấp sao được, đấy là giá do nhà nước ấn định mà !”. Theo Công an phường Quang Trung, số người bán máu tại đây có chiều hướng gia tăng. Công an đã từng trục xuất họ nhưng sau đó họ vẫn trở lại, qui tụ thành làng.

 

Mẹ từ Bắc Ninh lên Hà Nội bán máu nuôi hai con ăn học:

Viện Huyết học và Truyền máu Hà Nội là nơi tập trung các bệnh nhân mắc các bệnh về máu. Đồng thời, đây cũng là nơi tiếp nhận máu từ những người hiến máu tình nguyện cũng như những người muốn bán máu lấy tiền. Chính nhờ những nguồn máu này mà nhiều bệnh nhân được cứu sống.

Ở đây, có 3 kiểu người đến hiến máu: Nếu hiến máu lấy tiền (tức bán máu) thì điền vào phiếu màu xanh, hiến máu tình nguyện phiếu màu hồng, và hiến máu để đổi máu của mình lấy loại máu khác phù hợp tiếp cho thân nhân đang nằm bệnh viện thì phiếu màu trắng.

Mỗi người khi hiến máu xong, được ăn một phần ăn nhẹ gồm một đĩa thịt bò bíp-tếch khoai tây chiên nho nhỏ, hoặc một đĩa 2 hột gà ốp la và miếng bánh mì, một ly sữa.

 

Bà Nguyễn Thị S. (51 tuổi, quê tại Bắc Ninh) là một trong những người đến bán máu. Bà ngồi đó, điền vào phiếu hiến máu có nhận tiền, tức phiếu màu xanh.

Khi bà đem lên nộp, coi sơ qua xong, cô nhân viên y tế hỏi: “Sao bác đánh dấu vào các ô có bệnh vậy? Thế bác mắc tất cả các bệnh này à?”. Bà lúng túng: “Ấy chết, tôi nhầm. Để tôi làm lại !”. Bà xin tờ phiếu xanh khác, hí hoáy.

Trông cách ăn mặc khá bảnh bao của bà S, không ai bảo là bà đến đây bán máu. Lúc nộp, bà hỏi cô nhân viên: “Như tôi bán một đơn vị máu tức 250cc thì được 1 triệu 400 nghìn đồng phải không cô?”. Cô nhân viên nhăn mặt: “Làm gì có chuyện đó! Bác nhầm rồi, đến coi lại bảng giá đi !”. Đoạn cô nói tiếp, giọng hách dịch như người đọc thuộc lòng: “140,000 đồng/250cc ; 200,000 đồng/350cc; 260,000 đồng/450cc”. Bà S ngơ ngẩn, lẩm bẩm một mình: “140 nghìn đồng! Chẳng bõ cho công đi từ Bắc Ninh lên đây !”. “Sao, bác có muốn bán không? Không bán thì lấy phiếu lại!”. Bà S ngần ngừ: “Thôi được, tôi đồng ý bán. Đằng nào thì cũng tốn tiền về xe!”.

Sau khi bán máu xong, bà S chán nản đến mức cầm 140,000 đồng trên tay không nghĩ đến việc ngồi vào bàn ăn đĩa bíp-tếch khoai tây chiên và uống ly sữa mặc dầu rất ít, “ăn cho lấy hương lấy hoa” đã được sắp sẵn. Nhưng rồi bà cũng ngồi vào bàn, cũng ăn, cũng uống !

Ăn xong, lúc ra đến ngoài sân để về, bà gặp một cậu thanh niên trông còn rất trẻ, mặc quần “bò” (quần jeans), áo bỏ trong quần, vai đeo túi dết, tay cầm máy ảnh. Trông thấy bà ăn mặc lịch sự, cậu thanh niên hơi cúi đầu chào làm quen: “Bác cũng đi bán máu?”. “Vâng, tôi đi bán máu, còn cậu?”. “Cháu là nhà báo, đi để quan sát, viết bài”. Nghe cậu thanh niên nói là nhà báo, bà S mừng quá, than thở rằng gia đình mình nghèo, chồng chết, có hai đứa con trai còn đang đi học, đứa lớn học Đại học Bách Khoa Hà Nội về Công nghệ Thông tin, đứa nhỏ mới đậu vào Đại học Luật cũng ở Hà Nội. Nhà nghèo quá, bà đã làm đủ thứ nghề từ buôn thúng bán bưng cho tới rửa bát chén, giặt giũ trong các khách sạn nhưng vẫn không đủ tiền nuôi hai đứa con ăn học. Nay, thấy người ta nói đi bán máu có tiền nên bà đi bán máu nhưng viện Huyết học và Truyền máu mua rẻ quá, có 140 nghìn đồng cho một phần tư lít máu, mất công bà đi hai tuyến xe buýt từ Bắc Ninh lên đây mà vẫn phải bán. “Viết đi cậu! Viết giùm chúng tôi là giá mua máu của nhà nước như vậy là quá rẻ, ‘bóc lột’ người nghèo, không cho người nghèo còn đất sống...” Người thanh niên bật cười: “Cháu thấy bác ăn mặc đàng hoàng quá thì đâu có nghèo...”. “Ấy, làm trong khách sạn thì phải ăn mặc như thế đấy. Toàn thứ Việt kiều nước ngoài về chơi ở trong khách sạn họ cho đấy !  Hễ mình không ăn mặc đàng hoàng là khách sạn họ đuổi chứ nhà tôi nghèo lắm, ba mẹ con tôi toàn ăn cơm thừa trong khách sạn ngày nào tôi cũng đem về !”. Rồi bà năn nỉ: “Cậu viết đi, bênh vực giùm chúng tôi chứ tôi nghèo quá, không có tiền cho con đóng học phí !  Mà hai em nó cũng đi làm gia sư cho người ta chứ có lười đâu. Bố chết, mẹ không đủ sức nuôi con đành phải đi bán máu...” Cậu thanh niên nói: “Vâng, cháu sẽ viết nhưng tụi cháu là nhà báo, các ông lớn chẳng ai thèm nghe tụi cháu đâu. Trước mắt, cháu sẽ giúp bác bằng cách dẫn bác tới gặp mấy người “phe” (tức “phe phẩy”, trong Nam gọi là “cò” - ĐD) mua máu cho dịch vụ. Lần sau bác bán, họ sẽ mua tới giá 1.4 – 1.5 triệu đồng cho mỗi bịch máu, còn riêng máu O thì có khi tới 2 hay 3 triệu đồng một bịch 250cc”. “Ấy, máu bác thuộc nhóm O đấy!”. “Vậy thì càng tốt. Bác đi với cháu!”.

Kết quả là người thanh niên dẫn bà S tới gặp mấy người “phe phẩy” ở gần ngay trước cửa Viện Huyết học và Truyền máu. Họ chuyện trò với bà rất niềm nở, xin số điện thoại của bà và cho biết giá bán máu có thể lên tới 1.4 – 1.5 triệu hay 2 – 3 triệu cho loại máu O, đúng như người thanh niên đã nói. Bà S rất mừng. Bà hỏi tại sao có sự chênh lệch giá cả kỳ lạ như vậy? Họ giải thích tại vì đây là máu bán cho “dịch vụ” thì giá phải cao. “Thế dịch vụ ở đâu?”. “Ở ngay trong Viện Huyết học và Truyền máu bác vừa mới đến bán ấy thôi”. Bà S không hiểu gì cả. Vừa đi người phóng viên vừa giải thích cho bà hiểu là tại các bệnh viện cả trong Nam lẫn ngoài Bắc, chỉ trừ các trường hợp cấp bách lắm như bị tai nạn giao thông chẳng hạn, phải tiếp máu ngay lập tức thì người ta mới tiếp cho bệnh nhân máu đã có sẵn trong kho lạnh với giá rẻ hơi cao hơn giá mua của những người bán theo giá chính thức chút ít. Còn ngoài ra, tất cả các trường hợp khác thân nhân đều phải mua máu bên ngoài tức máu của dịch vụ để đổi lấy máu trong kho lạnh, bấy giờ người ta mới dùng máu “đã đổi”này tiếp cho người bệnh. Nói chung, máu mua theo giá chính thức với máu mua theo giá dịch vụ đều cùng một chỗ tức trong bệnh viện hay trong Trung tâm Huyết học, nhưng họ mua theo giá dịch vụ thì cao gấp hơn 10 lần so với mua theo giá chính thức của nhà nước. Cuối cùng, người thanh niên nói: “Mua máu theo giá chính thức rẻ mạt nhưng khi tiếp máu hầu như trong tất cả các trường hợp đều bắt thân nhân người bệnh phải đổi bằng máu dịch vụ của mình với giá cao gấp hơn mười lần, họ giàu khủng khiếp là ở chỗ đó !”. “Vậy thì cậu viết đi, cậu khui ra tất cả cho mọi người cùng biết !”. Người thanh niên lắc đầu: “Không thể khui được bác ạ, bởi vì đây là chuyện làm công khai, ngay cả những người phe phẩy cũng đều công khai, ai may mắn biết thì bán theo giá dịch vụ, ai không may mắn thì bán theo giá chính thức, có vậy thôi !”.

Đoàn Dự ghi chép