Di sản văn hóa và… tiếng Anh

Trà Mi

 “Trăm năm bia đá thì mòn,” [nhưng] ngàn năm bia mạng vẫn còn trơ trơ.

Thời đại kỹ thuật cao, thông tin nhanh dù mang lại rất nhiều ích lợi cho xã hội cũng có những mặt tiêu cực của chúng, tiêu biểu là kỹ thuật ghép ảnh. Cuối năm 2012, lan tràn trên mạng là tấm hình hai thanh niên da nâu mặc khố hình “bản đồ lưỡi bò”, với chú thích “Dân Phi Luật Tân ‘tinh quái’”, v.v.  Sau vụ án Đoàn Văn Vươn, đầu tháng Tư, trên Facebook xuất hiện hình của Mark  Zuckerberg “giới thiệu” anh Vươn với chú thích “Anh Mạc cũng lên tiếng nữa!” Dĩ nhiên đây chỉ là những tấm ảnh ghép.

Một “friend” trên Facebook, như chim bị ná, đưa tấm ảnh “Cây gạo đại thụ” ghi ngày chụp là 16 tháng 3, 2011, và hỏi đây có phải là ảnh đã photoshop hay là ảnh thật.

Cây gạo ở Đền Mõ, huyện Kiến Thụy (Hải Phòng).

Thoáng nhìn qua tấm hình, như đại đa số mọi người, người viết không tin vào mắt của mình. Không tin không phải vì cái gốc khổng lồ cây gạo già trên 700 năm mà vì sự uyên bác đến khó hiểu của tấm bia dựng trước nó.

Tấm bia viết bằng ba ngôn ngữ nhưng người viết chỉ đọc được hai (vì không biết chữ Hán) và chỉ hiểu sơ sơ tiếng Việt vì dù đọc được, và không hiểu nghĩa của hai trong ba hàng chữ viết giống như tiếng Anh.

Tiếng Việt ghi “Cây gạo đại thụ” nếu dịch hai từ “đại thụ” sang tiếng Nôm thì cả nhóm chữ đó trở thành “Cây gạo cây to”. Có thể viết đơn giản hơn là “cây gạo to” (hay “già”), dễ hiểu hơn, nhưng thiếu uyên bác vì không có tiếng Hán Việt nên dân địa phương mới khắc vào bia đá, “Cây gạo đại thụ”?

Hàng chữ [gần như] tiếng Anh ghi:

“PLANT RICE UNIVERSITY ACCEPTANCE

PLANTED IN 1824

(BODY ARMOUR)”

Thế này là thế nào? Nếu không có tiếng Việt trên bia, vốn liếng tiếng Anh mấy chục năm qua chỉ cho người viết hiểu được đây là cái gì đó “trồng năm 1824”. Đọc hai hàng chữ, trên cùng và dưới chót, và đi tra từ điển không có nên đành nhờ tới Google Translate (GT) xem sao.

Nếu để cùng hàng thì GT dịch “Cây Gạo Đại Thụ Trồng Năm 1824 (Giáp Thân)” là “Rice plants collected in 1824 (Body Armor)”.

“Cây Gạo Đại Thụ Trồng Năm 1824 (Giáp Thân)” Nguyên văn trên bia

“Plants Rice University Acceptance Growing in 1824 (Body Armor)” Google Translate

Đến đây thì người viết có thể tin rằng “dịch giả” ở Hải Phòng đã thuê Google Translate làm việc. Và cũng vì sính từ Hán Việt nên mới sinh ra “University Acceptance”. Nếu vẫn để GT dịch hộ “Cây gạo cổ [hay già]” thì kết quả dù không đúng nhưng vẫn dễ trôi hơn, “Old rice tree”.

Nhân đây cũng xin có một lời trách nhẹ với “dịch giả” và Google Translate. Đã trót thì phải cho trét, “dịch giả” đã bỏ quên hai chữ “Canh Dần” là năm dựng bia – mốc thời gian quan trọng không kém năm 1824. Nếu theo đúng văn hóa dịch trên bia đá này, hẳn “Canh Dần” phải là “Soup Tiger” hay “Tiger Soup”. Ngày trước đã có “Chicken Soup” [Canh gà Thọ Xương] nay mình có “Tiger Soup” là chí phải.

Tiếp tục tra cứu trên mạng cho người viết biết đây là một trong hai tấm bia dựng năm 2010 trước cây gạo cổ ở đền Mõ, huyện Kiến Thụy (Hải Phòng). Và ngày 16 tháng 3, 2011 là ngày hội Bảo vệ Thiên nhiên Môi trường Việt nam (VACNE) đã tổ chức lễ công nhận cây gạo này là Cây Di sản Việt Nam. Như vậy đây là ảnh thật, chụp cây thật, bia thật ghi lại một nét văn hóa thật của Việt Nam ở thế kỷ 21.

Gạo, tên thường tiếng Anh là coton tree, một loại cây thuộc chi Bombax, ở vùng nhiệt đới với thân cây cao và thẳng, rụng lá vào mùa đông. Hoa gạo 5 cánh màu  đỏ nở vào mùa xuân trước khi cây ra lá non. Quả nhỏ chứa các sợi giống như sợi bông. Thân cây có các gai chống lại sự phá hoại của động vật. Gỗ cây gạo mềm không dùng vào việc xây dựng [Wikipedia]

Sau đây là một vài hình ảnh cụ thể về nền dịch thuật của làng xã Việt Nam.

Trên vừa “Kính chào Quý khách” dưới đã vội “See you again” [Nguồn: OntheNet]

Đọc làm sao thì ghi làm vậy [Nguồn: OntheNet]

Bánh gối = Pillow và bia … [Nguồn: OntheNet]

Tuy thế, so với một số các quốc gia không dùng tiếng Anh là ngôn ngữ chính thì văn phong dịch thuật làng xã kiểu của các ông Lại Văn Sâm hoặc ông Naked Dragon Hidding – BSP Entertainment [“Hanoi’s this season... absent the rains”, “You inside me after class...”, v.v.] cũng không hẳn là hạng vô địch. Sau đây là một vài thí dụ về tiếng Anh (dịch) ở một số quốc gia khác.

Không chơi cù mà lượm banh của người khác bị phạt vạ khá nặng! [Nguồn: OntheNet]

Thật thế à? Really?

Tiệm bán gấu con? Không phải thế. Đó là tiệm có bia lạnh (Chilled beer) [Nguồn OntheNet]

Vài món giải khát [Nguồn: OntheNet]

Và ngay cả ở Hoa Kỳ, nghiêm lệnh của lý trưởng của làng Crestwood, quận Cook, tiểu bang Illinois cũng chưa được chuẩn.

Lệnh của lý trưởng làng Crestwood [Nguồn: OntheNet]

Sau nhiều năm theo lời kêu gọi của ông Nguyễn Tấn Dũng “bơi ra biển lớn” e rằng dân ta vẫn còn gặp nhiều trở ngại. Thứ nhất, ngoài khơi dọc bờ biển của Việt Nam quân xâm lăng phương bắc thường xuyên gây hấn, đánh phá tàu bè của ngư dân nước Việt; thứ hai, nền văn hóa dịch thuật của làng xã Việt Nam đến nay có lẽ, có lẽ thôi, chưa đủ để người nước ngoài thông cảm được.

Mong sao giới hữu tránh về văn hóa, giáo dục, du lịch trong nước bỏ chút thời gian quan tâm hơn nữa về vấn đề dịch thuật bia, bảng ở những nơi công cộng nhắm vào du khách nước ngoài. Làm được thế là một phần giúp Việt Nam có cơ hội bắt kịp với nền văn minh của thế giới trong … vài mươi năm nữa. Việc nhỏ hơn, ngay trước mắt, là nhân sĩ huyện Kiến Thị (Hải Phòng) nên bỏ tí tiền thay tấm bia trước gốc cây gạo ở Đền Mõ.

“Trăm năm bia đá thì mòn,” [nhưng] ngàn năm bia mạng vẫn còn trơ trơ.

© 2013 DCVOnline