Cách đây trên 10 năm tôi căn cứ vào những gì mình học qua và có viết
một bài khá dài để liệt kê những nguỵ biện phổ biến ở người Việt. Bài đó
được phổ biến rất nhiều qua từng ấy năm. Nhưng hôm qua, nhân một cái
note nhỏ về "Chứng từ của tội lỗi" (tôi không dùng chữ "tội ác"), tôi mới thấy thói nguỵ biện vẫn còn tồn tại trong khá nhiều bạn đọc.
Tôi thấy một nguỵ biện phổ biến nhất là đánh tráo vấn đề. Tiếng Anh gọi
là distraction. Có nhiều thói trong nhóm nguỵ biện này, nhưng một số
thói phổ biến tôi thấy trong thực tế là:
Thứ nhất là thói nguỵ biện có tên mà tiếng Anh gọi là "red herring",
hiểu theo nghĩa đánh tráo vấn đề. Chữ "red herring" có nguồn gốc từ thế
kỉ 19 khi những người thợ săn dùng mùi cá để đánh lạc hướng và huấn
luyện chó săn. Câu chuyện là cây búa được dùng cho việc giết người,
người dùng nó là người của chính quyền đương thời, và việc sử dụng công
cụ này được chính chính quyền xác định trên giấy trắng mực đen. Cây búa
là một chứng từ nói lên tính man rợ trong thời chiến của phe chính
quyền. Người đọc có suy tư phải suy nghĩ, tìm hiểu, lí giải vấn đề, và
giúp người khác hiểu sâu thêm.
Nhưng có người lại đánh tráo vấn đề bằng cách cho rằng phía VNCH cũng ác
ôn không kém. Nhưng đối tượng chính ở đây là chứng từ tội lỗi ngày xưa
của phía chính quyền hiện hành, chứ không phải là VNCH. Bằng cách lái
vấn đề sang VNCH, người ta, hoặc cố ý hoặc vô ý, đánh tráo từ một vấn đề
A sang vấn đề B. Hệ quả của sự đánh tráo như thế là làm cho người khác,
nếu không tinh ý và tập trung, sẽ bị lẫn lộn vấn đề. Từ lẫn lộn dẫn đến
việc bàn luận chẳng đi đến đâu, và cuối cùng chỉ là những lời qua tiếng
lại một cách vô nghĩa. Nói như thế không có nghĩa là bỏ qua những tội
ác của VNCH, nhưng ở đây không phải là chủ đề đó, nên đánh tráo sang nó
là rất không có ích.
Một loại nguỵ biện khác là tấn công cá nhân. Tiếng Anh gọi là ad
hominem. Thật ra, thói nguỵ biện này rất ư phổ biến trong báo chí Việt
Nam. Thay vì bàn luận về vấn đề thì người ngụy biện đem người đặt vấn đề
ra chửi bới cá nhân. Ví dụ về thói này thì rất rất nhiều, nhưng tôi
nghĩ biểu nhất là sự việc chung quanh ông Cù Huy Hà Vũ. Ông Hà Vũ là
người bất đồng chính kiến với chính quyền, ông kêu gọi hợp - hoà giải
dân tộc, ông kêu gọi dân chủ, ông nêu những vấn đề "dân oan", v.v. Nhưng
thay vì đối thoại với ông, thì những người trong chính quyền (và báo
chí) bơi móc đời tư cá nhân của ông, và những tranh chấp trong gia đình
ông. Người ta có lẽ muốn chứng minh rằng ông Hà Vũ đời thường cá nhân là
tệ thế thì những gì ông ấy nói là không đáng để nghe. (Nói như thế thì
đời tư các lãnh đạo từ ông Lê Duẩn đến ông Clinton, ông nào cũng có vấn
đề đời tư cá nhân cả, thì không tin họ sao?) Không phân biệt được cá
nhân và quan điểm của cá nhân là dễ dẫn đến bàn luận chẳng đi đến đâu.
Tuy nhiên, thói tấn công cá nhân là một thói nguỵ biện rất thấp kém
nhưng lại rất lợi hại. Lợi hại là vì công chúng thích những chuyện đời
tư cá nhân hơn là động não suy nghĩ chuyện lớn. Hệ quả của ad hominem
cũng là đánh tráo vấn đề: chuyển đối tượng bàn luận sang chuyện cá
nhân.
Một thói nguỵ biện hay được đem ra sử dụng là ví von bất xứng (false
analogy). Thông thường, đây là thói nguỵ biện so sánh một sự việc đang
bàn với một sự việc khác, nhưng các yếu tố trong so sánh không tương
đồng với nhau. Tiêu biểu cho thói ngụy biện này là cách nói "nếu xem gói
thuốc nổ trong bánh là khủng bố, thì việc bỏ bom cũng là khủng bố".
Nhưng hai sự việc rất khác nhau. Việc giả cái bánh để giết người là hành
động lén lút ám sát, còn việc bỏ bom là hành động được tuyên bố trong
một cuộc chiến. Không thể so sánh và đánh đồng hai sự việc như nhau
được. Tương tự, cây búa và cây súng khác nhau xa về ý nghĩa trong chiến
tranh, nhưng có người nói dùng súng để bắn chết người trong chiến tranh
là ok thì dùng búa cũng ok. Nhưng cây búa không phải là công cụ để tự vệ
trong chiến tranh, không phải là "conventional war", mà nếu dùng nó để
giết người trong chiến tranh thì phải xem đó là tội phạm. Không thể đánh
đồng cây búa và cây súng được. Chiến tranh cũng có luật chơi của nó.
Thói nguỵ biện hay thấy ở người Việt là thói mà tiếng Anh gọi là
ignorance – tức là thiếu thông tin (hay có người dịch là "dốt"). Một số
đông các bạn trẻ trong nước bị tuyên truyền và nhồi sọ quá lâu, nên họ
không phân biệt được đâu là sự thật và đâu là giả dối. Đến thời điểm này
mà vẫn đem những Lê Văn Tám, những tay không kéo máy bay trực thăng,
những "lê máy chém khắp nơi", v.v. là rất đáng trách. Đó không phải là
những sự thật, mà chỉ là sản phẩm của tuyên truyền và giả dối. Mà, những
sự kiện giả dối thì không thể dùng trong bàn luận nghiêm chỉnh được.
Tôi thấy thỉnh thoảng có thói nguỵ biện đảo ngược điều kiện. Loại ngụy
biện này thường được biểu hiện qua cách nói “Nếu VNCH thắng thì tình
hình cũng thế", và hàm ý là "tình hình tồi tệ hiện nay là chấp nhận
được". Thói nguỵ biện này phạm phải 2 cái sai lầm. Thứ nhất là sự việc
đã không xảy ra, và cách nói chỉ là giả thuyết. Thứ hai, cách nói đó giả
định rằng chế độ VNCH là chuẩn mực, một điều rất khó kiểm chứng trong
thực tế. Tuy nhiên, cách nói như thế là rất thấp, vì nó là kiểu đánh vào
… không khí (vì sự việc không xảy ra).
Điều đáng tiếc là những nguỵ biện như thế vẫn xảy ra hàng ngày trong thế
giới mạng. Chẳng những thế mà còn xảy ra ở nhiều quan chức cao cấp. Có
những nguỵ biện rất hài hước như IQ và đường sắt cao tốc, như số báo chí
và đài truyền hình là tự do báo chí, như học tập cải tạo là thể hiện
lòng nhân ái, vân vân và vân vân.
Nguỵ biện là hệ quả của sự lười biếng suy nghĩ. Vì lười biếng suy nghĩ
nên người ta phải sử dụng những gì sẵn có. Những gì sẵn có là khẩu hiệu
nhan nhãn từ mấy chục năm nay. Thành ra, không ngạc nhiên khi thấy sinh
viên (và những người lười suy nghĩ) thấy ai có quan điểm và suy nghĩ
khác họ thì họ cho ngay cái nhận xét "phản động". Thấy ai nói về hành
động tàn ác trong chiến tranh, họ nghĩ ngay đến "phía bên kia cũng ác
ôn". Dùng phía bên kia để biện minh cho sự ác ôn của mình là khó thuyết
phục, nhưng nó làm cho họ cảm thấy an lòng. Họ chỉ thốt cái chữ đó ra
theo quán tính, chứ chưa chắc họ biết cái nghĩa thật của chữ đó là gì.
Có lẽ, ở một khía cạnh nào đó, điều này cũng không đến nỗi tệ, bởi vì
những ngụy biện phản ánh sự thành công [hay có người nói sự phong phú]
của ngôn ngữ trong việc tách rời giữa những gì thô thiển, gồ ghề với
những gì hoàn thiện, mĩ miều. Nhưng sự trơn tru của các vật thể và ngôn
ngữ ngày nay đem lại cho chúng ta một cảm giác giả tạo về thế giới thực
của các vật thể. Trơn tru, tròn trĩnh có thể là giả tạo. Những câu văn
ngụy biện có thể chỉ là những lời phát biểu lém lỉnh thay vì lịch thiệp,
hàm chứa mánh khóe thay vì thân thiện. Có thể nói, ngụy biện là những
lối sáo ngữ liến thoắng nhằm vào mục đích lôi cuốn người nghe/đọc, thay
vì cung cấp cho họ một sự thực.
0 comments:
Post a Comment