Minh Bạch: Yếu tố cần cho xã hội dân sự phát triển
Ts. Nguyễn Đình Thắng
Minh bạch là yếu tố quan trọng cho dân chủ
Bộ phận phi lợi nhuận phải minh bạch hơn doanh nghiệp
Hiểu lầm nguy hại giữa bạch hoá và minh bạch
Minh
bạch, đặc biệt về tài chính, là nguyên tắc quan trọng hàng đầu cho nền
dân chủ lành mạnh. Nếu muốn góp phần củng cố nền dân chủ nơi chúng ta
đang sinh sống, phát triển sự trong sáng trong cộng đồng, và đóng góp
cho nền dân chủ tương lai ở quê nhà, chúng ta cần am hiểu thế nào là
minh bạch và ứng dụng sự hiểu biết ấy vào mọi sinh hoạt hội đoàn, cộng
đồng, xã hội. Sự kém hiểu biết về tính minh bạch có thể gây nên tâm lý
nghi hoặc có hại cho cộng đồng và xã hội, và thậm chí dẫn đến vi phạm về
pháp lý hay đạo lý.
Luật
pháp, chính quyền và mọi thành phần trong xã hội Hoa Kỳ đều đặt nặng sự
minh bạch, mà mục đích là bảo vệ tài nguyên quốc gia, củng cố dân chủ,
phát triển kinh tế, và duy trì niềm tin – vốn là chất keo sơn gắn bó con
người trong xã hội với nhau.
Sự
minh bạch đặc biệt quan trọng đối với những tổ chức phi lợi nhuận vì
trong sự phân công xã hội ở Hoa Kỳ, bộ phận phi lợi nhuận được uỷ thác
vai trò giải quyết các vấn nạn xã hội chứ không phải chính quyền hay
doanh nghiệp. Sự minh bạch là yếu tố cần thiết để bảo vệ uy tín cho bộ
phận xã hội dân sự trong sứ mạng trọng yếu và cao cả ấy.
Do
đó luật pháp Hoa Kỳ áp dụng các tiêu chuẩn về minh bạch đối với các tổ
chức phi lợi nhuận khắt khe hơn là đối với các doanh nghiệp. Đối với
công ty tư nhân thì tài sản là của riêng, muốn tiêu dùng ra sao cũng
được. Trong khi đó, tài sản của tổ chức phi lợi nhuận thuộc xã hội nên
luôn chịu sự kiểm soát chặt chẽ, chi li để bảo đảm không bị thất thoát.
Thế nào là minh bạch?
Minh
bạch là trạng thái mà mọi khuất tất được ngăn ngừa và nếu lỡ xẩy ra thì
sẽ bị khám phá. Để bảo đảm tính minh bạch tài chính, luật pháp Hoa Kỳ
ấn định các nguyên tắc quản trị và thủ tục kiểm tra làm chuẩn cho mọi cơ
cấu trong xã hội, bao gồm các cơ quan chính quyền, các doanh nghiệp tư
nhân và các tổ chức phi lợi nhuận.
Các
nguyên tắc quản trị phải bảo đảm tính khả truy (traceability) để không
thất thoát dù một xu, và bảo đảm sự kiểm soát nội bộ để không thu hay
chi sai mục tiêu của khoản tiền đóng góp hay trái với tôn chỉ của tổ
chức. Thế nào là thu sai tôn chỉ? Khi đang tổ chức chương trình Vinh
Danh và Tri Ân ở Kennedy Center đầu năm nay, có người đề nghị giúp xin
tiền ủng hộ của các sòng bài ở Maryland; chúng tôi cám ơn và khước từ vì
tôn chỉ của BPSOS là không khuyến khích việc cờ bạc. Còn thế nào là chi
sai tôn chỉ? Cách đây không lâu, một thiện nguyện viên hay hăm hở kêu
gọi đồng hương gởi tiền, qua BPSOS, để giúp đỡ những ai cầu cứu. Khi làm
thế, người này vô hình chung thiên vị những ai biết cách cầu cứu, mà
không qua một thể thức duyệt xét hồ sơ với tiêu chuẩn công minh. Chúng
tôi đã quyết định không nhận các đóng góp theo kiểu gây quỹ tuỳ tiện ấy
vì nó vi phạm tôn chỉ của tổ chức.
Sự
vận hành minh bạch trong nội bộ rất cần nhưng không đủ. Luật pháp còn
đòi hỏi sự kiểm tra từ ngoài bởi tổ chức kiểm toán chuyên nghiệp và độc
lập. Mọi hồ sơ và sổ sách đều phải bạch hoá cho tổ chức kiểm toán chuyên
nghiệp và độc lập này. Tính khả truy trong sổ sách cho phép họ không
những phát hiện bất kỳ sự thất thoát nào, dù chỉ một xu, mà còn truy ra
được những yếu kém trong cơ chế kiểm soát nội bộ của tổ chức. Vì chuyên
nghiệp, họ tuyệt đối tôn trọng các thông tin cá nhân trong hồ sơ được
bạch hoá. Họ gởi kết quả kiểm tra cho Sở Thuế Liên Bang; đây là bản báo
cáo tóm tắt không lộ thông tin cá nhân, được phổ biến công khai để mọi
người có thể truy cập; còn hồ sơ kiểm tra chi tiết thì được tổ chức
chuyên nghiệp lưu hồ sơ bảo mật.
Tổ
chức phi lợi nhuận nào nhận cấp khoản Liên Bang từ $500,000 một năm trở
lên thì hàng năm lại còn phải qua cuộc kiểm tra theo tiêu chuẩn khắt
khe của Thông Tư Chính Phủ A133; chỉ một số tổ chức kiểm toán có kinh
nghiệm chuyên biệt mới thực hiện được cuộc ki ểm tra này; kết quả kiểm
tra được nộp cho Phòng Quản Trị và Ngân Sách (Office of Management and
Budget) của chính phủ liên bang.
Ngoài
ra, một số cơ quan chính quyền và tổ chức tư nhân còn có bộ phận kiểm
toán “trong nhà” của riêng họ để kiểm tra các khoản tài trợ do họ ban
cấp. Kết quả kiểm tra được dùng để cải tiến quy trình quản lý tài chính
cho chính họ và cho tổ chức nhận cấp khoản được ăn khớp và chặt chẽ
thêm.
Hội
đủ tất cả yếu tố kể trên bảo đảm tính minh bạch ở cấp cao nhất. BPSOS
hoạt động ở cấp cao nhất này mà có lẽ ít tổ chức nào của người Việt đạt
được.
Minh bạch theo hệ thống
Luật
pháp Hoa Kỳ đề ra những nguyên tắc và thủ tục, tích luỹ qua kinh nghiệm
của hàng trăm năm hoạt động xã hội dân sự, để bảo đảm tính minh bạch và
tránh thất thoát tài sản của xã hội. Cơ quan chính quyền hay tổ chức tư
nhân cấp ngân khoản cũng bị ràng buộc bởi những nguyên tắc này chứ
không thể tuỳ tiện xuất quỹ. Họ cũng phải qua các cuộc kiểm tra hàng
năm. Với sự kiểm tra ngang dọc và ràng buộc với nhau, sự thất thoát hay
lạm dùng rất khó xảy ra và nếu có xảy ra thì hầu như sẽ bị phát hiện. Đó
là tính minh bạch có hệ thống và phổ cập toàn xã hội.
Do
đó, khi ai đó cáo buộc một tổ chức phi lợi nhuận thiếu minh bạch mà tổ
chức ấy vẫn tiếp tục nhận cấp khoản từ các cơ quan chính quyền hay tổ
chức tư nhân thì chúng ta biết ngay rằng lời cáo buộc ấy là không cơ sở,
mang tính cách vu vạ. Sự vu vạ ấy không chỉ nhắm vào một tổ chức mà còn
ám chỉ rằng cả hệ thống luật pháp và hành chánh Hoa Kỳ là mập mờ và bị
nhũng loạn. Nó thể hiện sự thiếu hiểu biết hay thái độ bất chấp lý lẽ.
Không
phải tất cả các tổ chức phi lợi nhuận đều nằm trong hệ thống minh bạch
kể trên. Đạt trình độ minh bạch ở cấp cao nhất là điều nhiêu khê về thủ
tục và tốn kém về tiền bạc -- tổ chức phải có hẳn bộ phận quản trị tài
chánh chuyên nghiệp và riêng biệt, và hàng năm phải chi trả cho việc
kiểm tra độc lập từ vài chục đến vài trăm nghìn Mỹ kim. Các tổ chức nhỏ
khó theo đuổi những tiêu chuẩn này, nên đành hoạt động ở mức minh bạch
thấp hơn. Để bù đắp cho sự khiếm khuyết ấy, chính quyền và một số tổ
chức tư nhân thường có chương trình huấn luyện cho những tổ chức phi lợi
nhuận nhỏ nhằm giảm thiểu các rủi ro sai sót. Trong 25 năm qua BPSOS đã
nhiều lần thực hiện các buổi huấn luyện như vậy cho những tổ chức phi
lợi nhuận của người Việt và các tổ chức gốc Á Châu ở nhiều thành phố Hoa
Kỳ.
Bạch hoá không là minh bạch
Nhiều
người lẫn lộn “minh bạch” với “bạch hoá ra công chúng”, nghĩa là kê
khai mọi thông tin cho tất cả mọi người đều biết. Trong cộng đồng chúng
ta có một số tổ chức thường kê khai các khoản tiền trợ giúp gởi cho đối
tượng phục vụ (như tù nhân lương tâm, nhà đấu tranh dân chủ, dân oan,
v.v.). Có lẽ đó là do hiểu lầm rằng bạch hoá ra công chúng có nghĩa là
minh bạch. Thực ra không phải vậy. Bạch hoá ra công chúng hoàn toàn
không đáp ứng được các tiêu chuẩn tối thiểu về minh bạch, gồm có:
1. Tính khả truy và hệ thống kiểm soát nội bộ
2. Sự kiểm tra bởi một tổ chức kiểm toán chuyên nghiệp và độc lập
Hãy
lấy một ví dụ thật đơn giản: có 10 người đóng góp mỗi người 100 đồng,
nhưng yêu cầu ẩn danh. Danh sách bạch hoá, giao cho một em học sinh tình
nguyện thiết lập, do sơ xuất đã chỉ ghi một người ẩn danh đóng góp 100
đồng; cả 10 người đóng góp ẩn danh cùng nghĩ đó là mình và yên tâm;
không ai trong số họ biết rằng thực ra 900 đồng còn lại đã không được kê
khai. Nếu áp dụng các tiêu chuẩn tối thiểu ở trên thì sẽ truy ra ngay
sơ xuất ấy. Ví dụ đơn giản này cho thấy rằng bạch hoá không bảo đảm được
tính minh bạch.
Trong khi đó bạch hoá có thể dẫn đến các vi phạm về:
1.
Quyền riêng tư: Không ai có quyền tiết lộ thông tin cá nhân của người
khác như mức lương, các khoản thu nhập, ngày sinh tháng đẻ, số an sinh
xã hội, các khoản chi tiêu hay đóng góp, nơi chốn sinh sống hay đi công
tác, những ai liên lạc hay gặp gỡ, v.v. Quyền riêng tư là một quyền con
người được ấn định trong Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền mà ở Hoa Kỳ nếu
vi phạm thì có nghĩa là vi luật.
2.
An toàn cá nhân: Trong nhiều trường hợp, bạch hoá thông tin còn vi phạm
nguyên tắc bảo mật cho những người có thể bị nguy hiểm. Khi ấy, bạch
hoá là thái độ tắc trách, xem thường an nguy và tính mạng của người
khác.
3.
Đạo lý khi giúp người: Chúng ta không muốn người được giúp phải mang
trên ngực tấm bảng thọ ơn trước công chúng, và chúng ta cũng không muốn
họ trở thành mục tiêu của sự đố kỵ. Do đó, công bố tên tuổi của người
nhận sự trợ giúp là điều không nên, trừ khi do chính đương sự yêu cầu.
Đây là một nguyên tắc về đạo lý ứng xử.
Đó
là lý do chúng tôi không bao giờ nêu tên những ai được trợ giúp tài
chính vì làm vậy có thể tăng yếu tố nguy hiểm cho họ, và dù không nguy
hiểm thì cũng có thể mời chào sự đố kỵ, hay tạo cảm giác thọ ơn, và quan
trọng hơn cả là vi phạm quyền riêng tư của họ.
Hãy tăng hiểu biết cho nhau
Vì
không hiểu rõ nguyên tắc minh bạch, đã có người dai dẳng đòi hỏi chúng
tôi phải bạch hoá sổ sách, bao gồm những thông tin riêng tư của người
khác và thậm chí cả những thông tin có thể gây nguy hại cho nhiều người
trong cuộc. Nghĩa là người này tự cho mình phận sự và vai trò kiểm tra
thay quyền cho tổ chức kiểm toán chuyên nghiệp và độc lập được công nhận
bởi luật pháp Hoa Kỳ. Khi chúng tôi không đáp ứng, người ấy đã đưa đòi
hỏi vô lý và vô lối của mình vào một số diễn đàn, và có đôi ba người cho
đó là hay, là đúng nên phụ hoạ theo. Không gì đáng buồn hơn cho dân
tộc, khi có những con dân may mắn được sống ngay giữa nền dân chủ đến cả
mấy mươi năm mà vẫn không hấp thụ được những nguyên tắc vận hành căn
bản nhất của nó. Lẽ ra, họ nên để tâm học hỏi những điều hay lẽ phải làm
vốn liếng tri thức cho mình, rồi mách bảo cho người khác hiểu thế nào
là dân chủ, thế nào là xã hội dân sự, thế nào là minh bạch.
Bài
này giúp đồng hương hiểu rõ hơn thế nào là minh bạch để không bị nhiễu
loạn thông tin và niềm tin do sự tắc trách của một số cá nhân hiểu ít
nhưng nói nhiều. Tôi cũng mong rằng những nhóm, những tổ chức đang hoạt
động trong lĩnh vực xã hội dân sự ở ngoài và ở trong nước biết, hiểu và
ứng dụng những nguyên tắc căn bản để vừa bảo đảm tính minh bạch vừa
tránh vi phạm nhân quyền, nhân phẩm và sự an nguy của người khác.
Tôi
mong rằng những ai cùng quan niệm rằng mỗi cá nhân sáng suốt chính là
căn bản cho cộng đồng phát triển và xã hội thăng tiến thì xin tiếp tay
phổ biến bài viết này và những bài viết tương tự. Xin chân thành tri ân.
Trong
một bài sau, tôi sẽ giải thích về việc xin và nhận cấp khoản, một đề
tài mà đa phần trong cộng đồng người Việt hãy còn mù mờ nên dễ hiểu sai
lệch. Sự hiểu sai lệch ấy đã và đang tạo nhiều thiệt thòi cho cộng đồng
chúng ta để rồi thua kém cả các cộng đồng nhỏ bé như Miên, Lào trên xứ
Mỹ.
Ý kiến độc giả:
Ở Việt nam, Việt Cọng thường đưa ra những lý do an ninh quốc gia để từ chối minh bạch những việc làm mờ ám hay bán nước của chúng, và ở hải ngoại, trong một nước tự do dân chủ thì cũng có nhiều người đang dùng phương pháp tương tự để từ chối minh bạch tài chánh của họ. Bằng chứng là đã có rất nhiều nhân vật tai to mặt lớn vẫn cứ trốn thuế hoặc gian lận về tài chánh để phải bị sở thuế vụ IRS truy tố. Họ vẫn biết lợi dụng những khe hở luật pháp để thủ đắc cho mình. Luật pháp liên bang của chính phủ mà còn có khe hở thì huống gì qui luật của một tổ chức NGO. Chính tác giả của bài viết trên cũng thừa nhận rằng: "Các tổ chức nhỏ khó theo đuổi những tiêu chuẩn này, nên đành hoạt động ở mức minh bạch thấp hơn. Để bù đắp cho sự khiếm khuyết ấy, chính quyền và một số tổ chức tư nhân thường có chương trình huấn luyện cho những tổ chức phi lợi nhuận nhỏ nhằm giảm thiểu các rủi ro sai sót." Nhu vậy là cũng gián tiếp thùa nhân rằng các tổ chức tư nhân thường hay thiếu sự minh bạch, và khi đã thừa nhận như vậy thì đừng cố sức biện bạch cho sự trong sáng của mình. Thiết nghĩ không ai tài thánh gì mà không chấm mút khi đứng trước tiền do mồ hôi nưóc mắt của người khác đóng góp vào, họa chăng kẻ đó là vị chỉ biết ăn chay nằm đất. Ngoài ra vấn đề tin tưởng rất quan trọng trong những tổ chức phi lợi nhuận, nếu vì từ chối minh bạch tài chánh trong những lãnh vực chẳng liên hệ đến an ninh của một ai mà đánh mất sự tin tưởng này thì tổ chức này ắt phải tan rã nếu không được duy trì bằng cách mua chuộc chia chác lợi nhuận để bịt miệng nhau. Hệ thống tham nhũng dây chuyền trong giới lãnh đạo tại VN là chứng cớ rõ ràng của sự duy trì đoàn kết bằng sự dung túng lẫn nhau vậy.
Ngọc Hùng
0 comments:
Post a Comment