George Friedman * Lê Minh Nguyên (Danlambao) dịch - Lời
Toà Soạn: Tuần này, chúng tôi mở lại bài viết trong Geopolitical Weekly
được viết đầu tiên hồi tháng Bảy năm 2014 trong đó nêu ra là liệu Tổng
thống Nga Vladimir Putin có thể duy trì được quyền lực hay không, dù ông
đã tính toán sai lầm ở Ukraine, chủ đề này trở nên nổi bật với sự vắng
mặt tạm thời gần đây của ông trước công chúng. Trong khi Putin đã xuất
hiện trở lại, các vấn đề nổi lên do hành động biến mất của ông vẫn còn
tồn tại.
***
Có một quan điểm chung cho rằng ông Vladimir Putin cai trị Liên bang Nga
như là một nhà độc tài, rằng ông đã đánh bại và đe dọa các đối thủ của
ông, và rằng ông đã gây đe dọa mạnh mẽ đến các nước xung quanh. Đây là
một quan điểm hợp lý, nhưng có lẽ nó nên được đánh giá lại trong bối
cảnh của các sự kiện gần đây.
Ukraine và nỗ lực để đảo ngược sự suy sụp của Nga
Dĩ nhiên, Ukraine là nơi để khởi đầu câu chuyện. Đất nước này hết sức
quan trọng đối với Nga trong việc làm trái đệm chống lại phương Tây và
cũng là tuyến đường để cung cấp năng lượng cho Châu Âu, nền tảng của nền
kinh tế Nga. Ngày 1/1/2014, Tổng thống Ukraine là ông Viktor
Yanukovich, nhìn chung được coi là thân Nga. Do sự phức tạp xã hội và
chính trị của Ukraine, sẽ là vô lý khi nói rằng Ukraine do ông lãnh đạo
chỉ là một con rối của Nga. Nhưng công bằng để nói rằng dưới triều của
ông Yanukovich và những người ủng hộ ông, những lợi ích căn bản của Nga ở
Ukraine được an toàn.
Điều này cực kỳ quan trọng đối với ông Putin. Một phần của lý do là vì
ông Putin thay ông Boris Yeltsin năm 2000 vì ông Yeltsin quá kém trong
chiến tranh Kosovo. Nga đã liên minh với những người Serbs và không muốn
NATO khởi động một cuộc chiến tranh chống lại Serbia. Mong muốn của Nga
đã bị bỏ qua. Các quan điểm của Nga đơn giản được coi là không quan
trọng đối với phương Tây. Dù vậy, khi cuộc chiến trên không thất bại để
buộc Belgrade đầu hàng, người Nga đã đàm phán một thỏa hiệp cho phép
quân đội Mỹ và NATO xâm nhập và quản lý Kosovo. Một phần của giải pháp
đó, là quân đội Nga hiện diện đáng kể trong lực luợng gìn giữ hòa bình ở
Kosovo. Nhưng người Nga đã không bao giờ có được vai trò đó, và ông
Yeltsin đã tỏ ra không đáp ứng lại được sự sỉ nhục này.
Putin cũng thay ông Yeltsin vì tình trạng thảm hại của nền kinh tế Nga.
Mặc dù Nga luôn luôn nghèo, nhưng quan niệm chung được hiểu, nó là một
sức mạnh không thể được xem thuờng trong các vấn đề quốc tế. Tuy nhiên,
duới triều Yeltsin, Nga đã chẳng những trở nên nghèo hơn mà còn bị khinh
thường trong các vấn đề quốc tế. Putin đã phải đối phó với cả hai vấn
đề này. Ông đã mất một thời gian dài trước khi đưa nó về hướng hồi phục
lại sức mạnh của Nga. Dù truớc đó ông nói rằng sự sụp đổ của Liên Xô
được xem là thảm họa địa chính trị lớn nhất của thế kỷ 20. Nhưng điều
này không có nghĩa là ông muốn làm sống lại Liên Xô ở cái dạng thất bại
của nó, mà đúng hơn là ông muốn quyền lực của Nga được thế giới nghiêm
túc nể trọng lại, và ông muốn bảo vệ cũng như cũng cố lợi ích quốc gia
Nga.
Khởi điểm của sự thất bại đến từ Ukraine trong cuộc Cách mạng Cam năm
2004. Yanukovich đã được bầu làm tổng thống năm đó trong những điều kiện
đáng nghi ngờ, và những người biểu tình đã buộc ông phải tổ chức một
cuộc bầu cử thứ hai. Ông thua, và một chính phủ thân phương Tây lên nắm
quyền. Tại thời điểm đó, ông Putin đã cáo buộc CIA và các cơ quan tình
báo phương Tây đã tổ chức các cuộc biểu tình. Gần như công khai, đây là
thời điểm mà ông Putin tin rằng phương Tây muốn phá hủy Liên bang Nga,
muốn nó đi theo đường sụp đổ của Liên Xô. Đối với ông, tầm quan trọng
của Ukraine cho nước Nga là hiển nhiên. Do đó, ông tin rằng CIA tổ chức
các cuộc biểu tình để đưa Nga vào vị trí nguy hiểm, và lý do duy nhất
cho điều này là ý muốn làm tê liệt hoặc tiêu diệt Nga. Sau vụ Kosovo,
Putin công khai chuyển từ thái độ nghi ngờ sang sự thù địch với phương
Tây.
Người Nga ra sức làm việc từ năm 2004-2010 để đảo ngược cuộc Cách mạng
Cam. Họ ra sức xây dựng lại quân đội Nga, tập trung điểm nhấn rõ hơn
trong bộ máy tình báo của họ, và sử dụng bất cứ ảnh hưởng kinh tế nào mà
họ có để định hình lại mối quan hệ của họ với Ukraine. Nếu họ không thể
kiểm soát Ukraine, họ không muốn nó được kiểm soát bởi Hoa Kỳ và Châu
Âu. Điều này, tất nhiên, không chỉ là quan tâm quốc tế duy nhất, mà còn
là then chốt.
Cuộc xâm chiếm Georgia của Nga nhằm phục vụ mục tiêu Ukraine nhiều hơn
là nhằm vào vùng Caucasus. Vào thời điểm đó, Mỹ vẫn còn sa lầy ở Iraq và
Afghanistan. Trong khi Washington không có nghĩa vụ chính thức để bảo
vệ Georgia, nhưng có các quan hệ chặt chẽ và các bảo đảm mặc thị. Cuộc
xâm lăng Georgia được thiết kế để phục vụ hai mục tiêu. Đầu tiên là để
chứng tỏ cho khu vực thấy rằng quân đội Nga, vốn ở trong tình trạng bệ
rạc năm 2000, đã có thể hành động một cách cương quyết trong năm 2008.
Thứ hai là để chứng minh cho khu vực này thấy rằng, đặc biệt là Kiev, sự
đảm bảo của Mỹ, dù minh thị hay mặc thị, cũng đều không có giá trị. Năm
2010, Yanukovich được bầu làm tổng thống Ukraine, đảo chiều cuộc Cách
mạng Cam và hạn chế ảnh hưởng của phương Tây vào nước này.
Nhận thức được sự rạn nứt đang xảy ra với Nga và xu hướng chung của khu
vực là chống lại Hoa Kỳ, chính quyền Obama đã cố gắng tái tạo lại mô
hình bang giao cũ của các mối quan hệ, khi Hillary Clinton tặng Putin
nút "khởi động lại"/reset năm 2009. Nhưng Washington muốn khôi phục lại
mối quan hệ cũ ở thời điểm của những gì mà Putin coi là "ngày xưa xấu
xí." Dĩ nhiên là ông Putin không quan tâm đến sự khởi động lại như vậy.
Thay vào đó, ông nhìn thấy rằng Hoa Kỳ đang lui về thế thủ, và ông muốn
khai thác nó cho lợi thế của ông.
Một trong những nơi ông muốn làm như vậy là Châu Âu, lợi dụng sự lệ
thuộc của châu Âu vào năng lượng của Nga để phát triển gần gũi hơn với
các nước ở lục địa này, đặc biệt là Đức. Cao điểm của ông là trong vụ
Syria, khi chính quyền Obama đe dọa không kích Damascus vì ông Assad đã
sử dụng vũ khí hóa học, rồi sau đó lại thối bộ lui. Nga đã phản đối mạnh
mẽ hành động của Obama, và đề xuất một quá trình đàm phán để thay thế.
Qua cuộc khủng hoảng này, phía Nga nổi bật là có năng lực và có quyết
định, phía Mỹ tỏ ra thiếu quyết đoán và yếu ớt. Quyền lực của Nga vì vậy
mà gia tăng, mặc dù Nga có một nền kinh tế yếu, điều này làm tăng vị
thế của Putin.
Dòng nước ngược cho Putin
Những biến cố xảy ra trong năm 2014 ở Ukraine thì ngược lại, nó đã tàn
phá ông Putin. Vào tháng Giêng 2014, Nga thống trị Ukraine. Qua tháng
Hai, ông Yanukovich trốn khỏi đất nước này và một chính phủ thân phương
Tây nắm quyền. Các cuộc nổi dậy chống Kiev mà ông Putin mong đợi ở miền
đông Ukraine sau khi ông Yanukovich bị lật đổ đã không hề xảy ra. Trong
khi đó, chính phủ Kiev, với các cố vấn phương Tây, đã tự bắt rễ vững
chắc hơn. Đến tháng Bảy, người Nga kiểm soát chỉ vài mãnh nhỏ của
Ukraine. Nó bao gồm Crimea, nơi mà người Nga luôn có căn cứ quân sự áp
đảo do bởi sự cho phép của hiệp ước, và một khu tam giác lãnh thổ từ
Donetsk đến Luhansk đến Severodonetsk, nơi mà một lượng nhỏ các phần tử
nổi dậy được hỗ trợ bởi lực lượng đặc biệt của Nga kiểm soát chừng một
chục thị trấn.
Nếu không có cuộc nổi dậy đòi dân chủ của người Ukraine xảy ra, thì
chiến lược của ông Putin đã cho phép chính quyền Kiev tự tách ra khỏi
phuơng tây theo cách riêng của mình và chia rẽ Hoa Kỳ với Châu Âu bằng
cách tận dụng mối quan hệ thương mại và năng lượng mạnh mẽ của Nga với
lục địa này. Và đây là lý do tại sao vụ tai nạn máy bay Malaysia
Airlines bị bắn rơi rất là nghiệt ngã. Nếu nó được biết đến - như có vẽ
trong trường hợp này - là Nga cung cấp các hệ thống phòng không cho lực
lượng ly khai và gửi chuyên viên đến điều hành (vì điều khiển các hệ
thống này đòi hỏi một sự huấn luyện rất lâu và kỹ), Nga có thể bị kết án
là phải chịu trách nhiệm trong việc bắn hạ máy bay. Và điều này có
nghĩa là khả năng của Moscow để phân hóa Châu Âu và Mỹ sẽ giảm. Ông
Putin sau đó sẽ được xem, thay vì là một nhà cai trị tinh vi và hiệu
quả, thì lại là một kẻ bất tài nguy hiểm, sử dụng quyền lực một cách tàn
nhẫn để hỗ trợ một cuộc nổi loạn vô vọng với các vũ khí hoàn toàn không
phù hợp. Và phương Tây, cho dù một số nuớc không muốn có sự chia rẽ với
Putin, cũng phải đương đầu với việc thẩm định xem liệu ông ta có thực
sự hiệu quả và hợp lý hay không.
Trong khi đó, Tổng thống Putin phải ngẫm nghĩ về số phận của những người
tiền nhiệm truớc ông. Ông Nikita Khrushchev khi đi nghỉ hè trở về tháng
10 năm 1964, thấy mình bị thay thế bởi nguời cận thần là ông Leonid
Brezhnev, và phải đối mặt với các cáo buộc, cùng với những thứ khác,
bằng một "âm mưu nguỵ tạo". Khrushchev vừa bị nhục trong cuộc khủng
hoảng tên lửa Cuba. Điều này cộng với sự thất bại của ông ta để đưa nền
kinh tế đi tới, sau khoảng một thập niên cầm quyền, để thấy đồng chí
thân cận nhất của ông cho ông về "nghỉ hưu". Một thất bại lớn trong đối
ngoại cộng với những thất bại kinh tế, nó đưa đến hậu quả là một khuôn
mặt tuởng chừng như không thể công kích được, bị lật đổ.
Tình hình kinh tế Nga không đến nỗi thảm khốc như nó đã xảy ra duới thời
Khrushchev hay Yeltsin, nhưng nó đã trở nên xấu đi đáng kể trong thời
gian gần đây, và có lẽ quan trọng hơn, là nó đã không đáp ứng được kỳ
vọng. Sau khi hồi phục từ cuộc khủng hoảng năm 2008, Nga đã bị suy giảm
tốc độ tăng trưởng tổng sản lượng quốc nội trong nhiều năm, và ngân hàng
trung ương dự báo là không có tăng trưởng (số không) trong năm 2014. Do
nhiều áp lực hiện nay, ta có thể đoán là nền kinh tế Nga sẽ đi vào suy
thoái ở thời điểm của năm 2014. Các mức nợ của những chính quyền địa
phương đã tăng gấp đôi trong vòng bốn năm qua, và nhiều vùng gần như phá
sản. Hơn nữa, một số các công ty kim loại và khai thác mỏ đang phải đối
mặt với sự phá sản. Cuộc khủng hoảng Ukraine đã làm cho mọi việc tồi tệ
hơn. Chảy máu vốn từ Nga ra ngoài trong 6 tháng đầu 2014 ở mức $76 tỷ
đôla, so với 63 tỷ cho cả năm 2013. Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào/FDI
đã giảm 50% trong nửa đầu năm 2014 so với cùng kỳ năm 2013. Và tất cả
các điều này xảy ra mặc dù giá dầu vẫn còn cao hơn $100/một thùng.
Dư luận dân chúng ủng hộ ông Putin tăng vọt sau khi tổ chức thành công
Thế vận hội mùa đông ở Sochi và sau khi các phương tiện truyền thông
phương Tây làm ông nổi bật như là một kẻ xâm lăng Crimea. Ông đã, với
tất cả những gì cho thấy, xây dựng danh tiếng của ông như là một lãnh tụ
cứng rắn và luôn ở thế công. Tuy nhiên, khi tình hình thực tế Ukraine
trở nên rõ ràng hơn, thì sự chiến thắng lớn được xem như là để bao che
cho một sự thối lui ở thời điểm mà các vấn đề kinh tế đang nghiêm trọng.
Đối với nhiều nhà lãnh đạo khác, các sự kiện ở Ukraine sẽ không tiêu
biểu cho thách thức quá lớn như vậy. Nhưng ông Putin đã xây dựng hình
ảnh của mình trên một chính sách đối ngoại cứng rắn, và nền kinh tế Nga
cho thấy là ông không được xếp hạng quá cao dù trước khi có vụ Ukraine.
Tưởng tượng về Nga hậu Putin
Trong loại chế độ mà ông Putin đã dựng ra, thì tiến trình dân chủ không
phải là chìa khóa để hiểu những gì sẽ xảy ra tiếp theo. Putin đã khôi
phục lại các yếu tố của Liên Xô vào trong cấu trúc của chính quyền, thậm
chí còn sử dụng thuật ngữ "Bộ Chính Trị" để gọi vòng tròn trong chung
quanh ông ta. Dĩ nhiên, đây là tất cả những người do ông ta lựa chọn, và
vì vậy người ta có thể cho rằng họ sẽ trung thành với ông ta. Nhưng
trong Bộ Chính Trị kiểu Liên Xô, đồng chí gần sát cạnh thường xuyên là
người đáng sợ nhất.
Mô hình Bộ Chính Trị được thiết kế để cho lãnh tụ xây dựng liên minh
giữa các phe phái. Putin đã rất giỏi trong việc này, ông đã rất thành
công ở tất cả mọi việc ông làm cho đến bây giờ. Nay thì khả năng của ông
để giữ mọi thứ ăn khớp nhau đã suy giảm, khi mà niềm tin vào năng lực
của ông đã bị suy sụp và các phe phái khác nhau bắt đầu nghĩ về hậu quả
của sự gắn bó với một nhà lãnh đạo thất bại, họ bắt đầu quyền biến.
Giống như Khrushchev, đã thất bại trong chính sách kinh tế và đối ngoại,
Putin có thể bị những người cộng sự của ông loại bỏ.
Thật là khó để biết việc khủng hoảng tiếp nối lãnh đạo sẽ diễn ra như
thế nào, khi mà tiến trình tiếp nối do hiến pháp đề ra, lại nằm song
song với sự hiện hữu của một chính quyền không chính thức do Putin lập
ra. Đứng từ góc nhìn dân chủ, thì Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu và
Thị trưởng Moscow Sergei Sobyanin nổi tiếng cũng ngang như Putin, và tôi
nghĩ rằng cả hai càng ngày càng nổi tiếng hơn theo thời gian. Nhưng
trong tranh chấp quyền lực kiểu Liên Xô, thì Chánh Văn Phòng Sergei
Ivanov và Chủ tịch Hội đồng An ninh Nicolai Patryushev sẽ là những ứng
viên tiềm năng. Nhưng cũng còn có những người khác nữa. Cuối cùng thì
ai? mong đợi sẽ xuất hiện như là Mikhail Gorbachev?
Cuối cùng, những chính khách tính toán sai và quản trị kém có xu hướng
không tồn tại. Putin đã tính sai ở Ukraine, thất bại trong việc tiên
liệu sự rớt đài của một đồng minh, thất bại trong việc đáp ứng một cách
hiệu quả và sau đó vuớng vấp tệ hại trong cố gắng để gỡ lại. Ông quản lý
nền kinh tế duới tiêu chuẩn trong thời gian vừa qua, để nói một cách
khiêm nhuờng. Ông có những đồng nghiệp mà họ tin rằng họ có thể làm công
việc tốt hơn, và bây giờ có những nhân vật quan trọng ở châu Âu, những
người này sẽ vui mừng khi thấy ông ta ra đi. Ông ta phải đảo ngược dòng
chảy này thật nhanh, hay ông ta có thể bị thay thế.
Ông Putin vẫn còn chưa bị chấm hết. Nhưng ông đã cai trị 14 năm, kể luôn
thời gian Dmitri Medvedev chính thức trên danh nghĩa, và đó là một thời
gian dài. Ông cũng có thể khôi phục lại vị thế của mình, nhưng với
những gì đã hiện ra ở thời điểm này, tôi cho rằng có những tính toán âm
thầm đang được khơi động lên trong đầu của những đồng nghiệp của ông.
Chính ông Putin cũng phải tái thẩm định những lựa chọn của ông hàng
ngày. Thoái lui trong sự đối mặt với phương Tây và chấp nhận tình trạng
tĩnh/status quo hiện tại ở Ukraine sẽ là chọn lựa khó khăn, vì rằng vấn
đề Kosovo đã giúp đẩy ông lên nắm quyền và ông đã nói những gì về
Ukraine trong những năm qua. Nhưng tình hình hiện nay không thể nào tự
nó đứng vững được. Con bài không thể biết trong tình huống này là, nếu
ông Putin bị nguy khốn chính trị trầm trọng, ông có thể trở nên hung
hăng hơn thay vì ít hơn. Ông Putin có đang thực sự gặp khó khăn hay
không là một điều mà tôi không thể biết chắc, nhưng có quá nhiều việc
không hay đã xảy ra cho ông gần đây để tôi xem là không có. Và như trong
bất kỳ cuộc khủng hoảng chính trị nào, càng lúc càng có nhiều lựa chọn
hơn, và cực đoan hơn, được dự tính nếu tình hình xấu đi.
Những ai nghĩ rằng Putin là một nhà lãnh đạo vừa hà khắc nhất và vừa
hung hăng nhất của Nga thì nên nhớ rằng trường hợp của ông ta cũng còn
khá xa những người khác. Thí dụ như, Lenin rất đáng sợ. Nhưng Stalin còn
tồi tệ hơn nhiều. Tuơng tự, có thể đến một thời điểm nào đó khi thế
giới nhìn vào thời đại Putin là khoảng thời gian dễ thở. Vì nếu cuộc đấu
tranh của Putin để tồn tại, và vì các đối thủ của ông để thay thế ông,
trở nên mãnh liệt hơn, sự sẵn sàng của tất cả các bên để trở thành tàn
bạo hơn cũng có thể vì thế mà nhanh chóng gia tăng.
Nguồn: bit.ly/1CoZiAK
17/3/2015
0 comments:
Post a Comment